Tái hiện Lễ Khai Kỳ Lằn của dân tộc Tày, Nùng tại "Ngôi nhà chung"

(LVH) - Ngày 22/11, Đoàn nghệ nhân dân tộc Tày, Nùng, huyện Cao Lộc, tỉnh Lạng Sơn đã Trình diễn nghi thức tâm linh Lễ Khai Kỳ Lằn tại không gian Làng dân tộc Tày, Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô - Sơn Tây - Hà Nội).

Thầy mo cúng tại nơi lễ chính

Đoàn nghệ nhân dân tộc Tày, Nùng, huyện Cao Lộc đã mang đến Tuần lễ những nét văn hóa đặc sắc như: Trình diễn nghi thức tâm linh: Lễ “Khai Kỳ Lằn”, trình diễn múa sư tử mèo, hát then, đàn tính….

Theo phong tục tập quán, đặc biệt là trong các Lễ hội của người Tày, Nùng xứ Lạng không thể nhắc và nhớ đến một loại hình văn hóa đặc sắc tiêu biểu như múa sư tử mèo theo tiếng bản địa gọi là Múa Kỳ lằn, đã từ rất lâu sư tử được coi là vật thiêng liêng được đồng bào nơi đây quý trọng và chào đón với một tình cảm đặc biệt, con sư tử mới đầu được đón từ bờ nước lên, bởi con sư tử, con người và các các con vật khác trong đó có con khỉ đáng chú ý tới vì nó đã tìm thấy nước đầu tiên….

Tại Lễ “Khai Kỳ Lằn” theo Thầy cúng cho chúng ta thấy về sự tích như sau. Trước khi khi trái đất hình thành thì trái đất xảy ra hạn hán cả chục năm nên mọi con sinh vật chết hết chỉ có con hổ là sức đề kháng cao, con người rừng sức đề kháng cao và có đôi vợ chồng khỉ ở trên cao vì nó ăn lá cây nên chịu được hạn và đôi khỉ này chúng đã tìm đến nước sau đó bầu anh người rừng này làm nhóm trưởng để chỉ đạo cái múa đó, sau khi ra suối nước thì thấy một con vật có một sừng, đầu đen, to nhô lên bảo…này các anh ở đâu mà vui và lạ thế…ông người rừng hỏi anh tên là gì, suối nước này của ai cho tôi tắm và xin ít nước cho vào ống bương mang về cúng…

Sau khi tắm xong anh người rừng này rủ cái anh đầu đen một sừng này về miền sơn cước (con đầu một sừng này là con hà mã hay còn gọi là con bò nước); theo dân tộc Tày, Nùng thì họ kiêng con bò nước này vào sân vào nhà, nhất là năm mới, nếu để nó vào sân nhà thì nhà đó rất đen đủi, không may mắn và xảy ra rất nhiều điềm không lành nên người ta không thích con này múa mà người ta chỉ thích con hổ, song song với cái đó khi trời đất tách ra thì con hổ này được cho cái chức và trách nhiệm là được trừ khử tà ma và cầu phúc, lộc, tài cho dân cho mọi người… người ta nhặt được con hổ con về nuôi một thời gian sau đó nó thuần hóa đi nên rất hiền nên hàng năm tết đến họ tượng trưng để múa con đầu mèo này, từ đó học đặt tên là Sư Tử mèo.

Đoàn cùng thầy mo xuống thác nước để khấn xin rước sư tử về nơi lễ chính để mở hội cùng dân làng

Theo truyền thuyết sư tử là con vật chúa sơn lâm vua của các loài vật, do vậy múa sư tử sẽ xua đuổi được tà ma, múa sư tử còn được đồng bào Tày, Nùng yêu thích vì có nhiều vũ điệu khỏe khoắn phù hợp với tinh thần thượng võ của người miền núi, đặc biệt qua lời kể của Thầy cúng thì chúng ta có thể thấy sư tử mèo của cộng đồng dân tộc Tày, Nùng xuất phát từ sự tích này…

Trước khi vào hội múa người dân phải làm các nghi lễ cúng thần thổ công, thổ địa để rước sư tử về, nghi lễ gồm một mâm lễ trong đó có: 1 Lợn quay, 1 con gà, 1 đĩa xôi, bánh kẹo, hoa quả…mâm lễ được chuẩn bị xong thì Thầy cúng phải báo cáo thổ công, thổ địa và phải đi qua suối nước để gọi và đánh thức nó dậy múa cùng vui chung cho ngày hội….mâm lễ này đầu tiên được đặt tại trung tâm tổ chức lễ hội, sau đó tiếp tục đặt tại miếu thờ thổ công và bờ suối để báo cáo thỉnh cầu cho phép mở hội múa sư tử mèo.

Nghi thức cúng lễ tại miếu thờ thổ công và bờ suối để báo cáo thỉnh cầu cho phép mở hội múa sư tử mèo.

Nghi lễ Khai Kỳ lằn phải tuân thủ theo các quy định của ông cha truyền lại, có nghĩa phải thỉnh cầu các thần theo từng bước cho đúng nghi lễ. Trước tiên Thầy mo cúng thần linh, thổ công, thổ địa, các thánh, phật tổ như lai, quan âm bồ tát, nôi đình, long hổ….chứng giám phù hộ cho những sự kiện đang diễn ra ở nơi tổ chức Lễ hội được may mắn, thành công… Sau khi Thầy mo cúng xong tại khu vực lễ chính thì thầy mo lại đến miếu thờ thổ công khấn để xin phép được Khai “Lễ Kỳ lằn”; khi cúng xong thầy mo cùng đoàn múa sư tử xuống khu vực thác nước để rước sư tử, đi cùng đoàn với thầy mo có một người trưởng đoàn phải cầm tinh con sư tử, đoàn còn phải rước 1 mâm lễ, đầu sư tử, mặt khỉ…để ra đền thờ thổ công ở đầu làng, ông trưởng đoàn cầm tinh con sư tử đã thắp 5 nén hương và đọc lời cúng sau đó đoàn khấn 4 lễ và rót 3 lượt rượu mời thần thổ công, sau đó đoàn quay ra và dừng chân ở thác nước để làm thủ tục đón rước sư tử mèo về bản, trưởng đoàn khấn báo cáo thần thổ công xin phép cho đoàn sư tử được múa vui (chính vì các nghi lễ rất chu đáo nên ví như đất có thổ công, sông có hà bá là vậy).

Múa sư tử mèo thể hiện tinh thần thượng võ của cộng đồng dân tộc Tày, Nùng ở Lạng Sơn, là biểu tượng của sự may mắn, hạnh phúc trong cuộc sống, đồng bào quan niệm múa sư tử mèo là để xua đi những điều xấu nên khuôn mặt mèo càng giữ tợn càng tốt, điệu võ càng mạnh mẽ càng hay, người múa sư tử mèo sẽ điều khiển một chiếc đầu có hình dáng gần giống đầu sư tử nhưng mặt lạ có khuôn mặt của con mèo, đặc biệt đầu sư tử được chính tay bà con làm bằng nguyên liệu sẵn có kết hợp với nhiều màu sắc sặc sỡ như đỏ, đen, vàng, xanh….múa còn sử dụng mặt báo đông còn gọi là mặt khỉ, chiêng, đao, kiếm…theo thầy cúng thì ở mỗi các điệu múa mang ý nghĩa khác nhau, ở công đoạn xuống bờ sông đón con sư tử khi thầy cúng khấn đã đón được sư tử lên thì thầy cúng có một động tác là dùng một cái gáo xuống suối múc nước sau đó té lên sư tử và đoàn người (đó được coi như lộc của thần rơi vào ai người đó được may mắn); các điệu múa sư tử mèo của chàng trai cô gái dân tộc Tày, Nùng mang nhiều ý nghĩa và tinh thần thượng võ của dân tộc.

Đoàn đã rước về và cùng nhảy múa các điệu múa sư tử mèo trong ngày hội

Thông qua các hoạt động tại Tuần “Đại đoàn kết các dân tộc - Di sản Văn hóa Việt Nam” năm 2020, nhằm thông tin, giới thiệu, quảng bá những nét đặc trưng văn hóa truyền thống các dân tộc Tày, Nùng của huyện Cao Lộc, qua đó các nghệ nhân cũng đã tái dựng lại không gian văn hóa đặc trưng của người dân tộc mình qua việc thiết kế nhà trình tường được trang trí trong, ngoài nhà ở các vật dụng tiêu biểu trong văn hóa tín ngưỡng, sinh hoạt, lao động, sản xuất, trang phục của dân tộc Tày, Nùng. Đồng thời, trưng bày, giới thiệu và quảng bá các sản phẩm tiêu biểu của Lạng Sơn tới đông đảo du khách. Góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản Văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia “Múa Sư tử mèo” và các nghi thức tâm linh của dân tộc Tày, Nùng huyện Cao Lộc. Đây cũng là dịp để tăng cường giao lưu, trao đổi thông tin, tạo kết nối giữa Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam và huyện Cao Lộc, tỉnh Lạng Sơn trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của người Tày, Nùng tại “Ngôi nhà chung” của cộng đồng 54 dân tộc Việt Nam tới đông đảo du khách khi đến tham quan.

Thúy Nga