Thầy Tào - Người giữ lửa tâm linh của người Tày - Nùng

(CVH) - Trong đời sống văn hóa tín ngưỡng phong phú của các dân tộc thiểu số Việt Nam, người Tày - Nùng có một nhân vật đặc biệt không thể thiếu trong mọi nghi lễ trọng đại: Thầy Tào. Gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần từ bao đời nay, Thầy Tào không chỉ là người hành lễ, mà còn là người lưu giữ ký ức văn hóa, kết nối giữa con người và thế giới tâm linh.

Để trở thành một Thầy Tào là hành trình dài đòi hỏi sự khổ luyện và tâm huyết. Người muốn theo nghề phải trải qua quá trình học nghề nghiêm ngặt từ các bậc thầy đi trước. Họ học đọc chữ Hán, chữ Nôm Tày, học thuộc hàng trăm bài cúng, nắm vững các trình tự nghi lễ từ đơn giản đến phức tạp. Việc truyền dạy nghề được thực hiện theo phương thức truyền khẩu, kết hợp ghi chép bằng sách cổ viết tay. Đặc biệt, một Thầy Tào phải có đức hạnh, lòng tôn kính tổ tiên và thần linh, bởi đây là nghề không chỉ dựa vào kiến thức mà còn gắn liền với tâm linh và tín ngưỡng cộng đồng.

Thầy Tào thực hành nghi lễ trong Lễ cấp sắc Pụt của dân tộc mình tới đông đảo du khách tham quan tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Đoài Phương, Hà Nội)

Thầy Tào xuất hiện trong hầu hết các sự kiện trọng đại của người Tày, Nùng: Lễ gọi hồn, lễ cầu an, lễ cúng nhà mới, lễ cấp sắc, lễ tiễn đưa người đã khuất về với tổ tiên… Mỗi nghi lễ là một không gian nghệ thuật tổng hợp, nơi kinh văn, âm nhạc, múa lễ, đạo cụ và trang phục kết hợp chặt chẽ tạo nên một thế giới tâm linh đầy màu sắc. Trong lễ tang. nghi lễ quan trọng nhất của vòng đời người Tày, Nùng, Thầy Tào đóng vai trò người dẫn đường cho linh hồn người đã khuất trở về quê tổ. Họ thực hiện hàng loạt nghi thức như cúng đường đi, dựng nhà âm, tiễn đưa và mời tổ tiên đón nhận. Mỗi bước đi, mỗi lời kinh đều chứa đựng niềm tin sâu sắc vào sự tuần hoàn của linh hồn và mối liên kết giữa âm dương.

Thầy Tào thực hành nghi lễ trong Lễ hội Nàng Hai tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Đoài Phương, Hà Nội).

Người gìn giữ ký ức văn hóa: Ngoài vai trò trong nghi lễ, Thầy Tào còn là “kho tư liệu sống” lưu giữ văn hóa cổ truyền. Họ nắm giữ các sách cổ, bài cúng, truyện thần thoại, tích xưa, nhiều trong số đó chưa từng được dịch thuật hay nghiên cứu đầy đủ. Qua lời tụng kinh, tiếng khèn, tiếng trống, người nghe có thể cảm nhận được lịch sử, thế giới quan và triết lý sống của người Tày, Nùng. Tuy nhiên, hiện nay, nghề Thầy Tào đang đối mặt với nguy cơ mai một. Nhiều thanh niên không còn quan tâm đến tín ngưỡng truyền thống, trong khi số lượng người có thể đọc chữ Nôm Tày hay hành lễ bài bản ngày càng ít. Việc bảo tồn tri thức và nghi lễ Thầy Tào đang trở thành một thách thức cấp thiết.

Các Thầy Tào đang thực hiện một trong các nghi lễ trong Lễ Cấp sắc Pụt  tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Đoài Phương, Hà Nội)

Trong những năm gần đây, nhiều địa phương như Lạng Sơn, Cao Bằng, Bắc Kạn đã có những nỗ lực bước đầu trong việc khảo sát, lập hồ sơ di sản văn hóa phi vật thể liên quan đến Thầy Tào. Một số nghi lễ tiêu biểu do Thầy Tào thực hiện đã được phục dựng, ghi hình và đưa vào chương trình giáo dục văn hóa dân gian. Tuy nhiên, để gìn giữ trọn vẹn không gian văn hóa Thầy Tào, cần có những chính sách hỗ trợ bài bản: Mở lớp truyền dạy, biên soạn tài liệu, hỗ trợ nghệ nhân tâm huyết và tạo sân chơi để người trẻ được tiếp cận với kho tàng tâm linh dân tộc mình. Có thể nói Thầy Tào là người giữ hồn cho bản làng, là “người kể chuyện” bằng nghi lễ, là sợi dây kết nối quá khứ, hiện tại, tương lai. Giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa Thầy Tào không chỉ là trách nhiệm của cộng đồng người Tày, Nùng, mà còn là nhiệm vụ chung trong hành trình bảo vệ bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam.

Thúy Nga (TH)