Mũ then cổ - Nét đẹp văn hóa dân tộc Tày, Nùng

(LVH) - Then là loại hình văn hóa dân gian mang nhiều ý nghĩa đặc sắc vùng miền, là món ăn tinh thần quan trọng trong đời của đồng bào Tày, Nùng. Hát then cổ, ngoài việc tay đánh đàn tính, miệng hát, chân xóc nhạc thì chiếc Mũ đội đầu của người thực hành then cổ có nhiều đường nét, hình tượng, tạo thành sản phẩm văn hóa in đậm bản sắc của đồng bào Tày, Nùng.

Các nghệ nhân then sử dụng chiếc mũ then trong một nghi lễ lẩu then tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam 

Mũ then là một biểu tượng văn hóa khi tìm hiểu, khám phá về nó khiến cho người chiêm ngưỡng phải suy ngẫm. Tất cả những đường nét, hoa văn, màu sắc kết tinh sự khéo léo, tài hoa của đồng bào Tày, Nùng.

Mũ then có nhiều tên gọi như: “Mũ Sluông”, “mũ tướng”, “mũ vương mạng”, “mũ đồng cân”… Chiếc mũ then có hình dáng như hai mái nhà úp (tiếng Tày gọi là “ăn đình”) đội lên đầu.  Mũ then thường có hai kiểu là mũ sáp và mũ thêu. Trong tổng thể trang phục dùng trong nghi lễ then, chiếc mũ đóng vai trò quan trọng, tạo điểm nhấn và thể hiện uy lực của các thầy then khi hành lễ. Theo quan niệm, người thầy khi bắt đầu làm then sẽ được cấp cho chiếc mũ, đàn tính, chùm xóc nhạc để hành nghề và chỉ được sử dụng cho các kỳ lẩu then, đón tướng, các nghi lễ nhỏ không được phép dùng.

Chiếc Mũ then cổ của thầy then trong Lễ hội “Lồng tồng” (hay còn gọi là Lễ hội xuống đồng) dân tộc Nùng tái hiện lại tại "Ngôi nhà chung"

Màu sắc chủ đạo của mũ là màu đỏ, theo quan niệm của đồng bào Tày, Nùng, màu đỏ tượng trưng của may mắn, bình an, tượng trưng cho sự linh thiêng của tín ngưỡng. Điểm khác biệt của mũ then Xứ Lạng so với các địa phương khác nằm ở họa tiết hoa văn trên mũ, tùy theo độ khéo tay của người làm và yêu cầu của từng dòng then nhưng phổ biến thường là tứ linh (long, lân, quy, phượng); Phật ngồi thuyết pháp; tiên đánh đàn; quân binh phi ngựa… Mặt sau của mũ then có gắn nhiều tua vải được kết nối từ rất nhiều mảnh ghép sặc sỡ với đủ ngũ sắc: Xanh, đỏ, tím, vàng, trắng.

Thầy cúng với những chiếc mũ then và người phụ cúng bắt đầu thực hành trong trích đoạn Lẩu khao Sluông, khai Bjoóc (khao Phu đò và bán hoa) tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam 

Việc thực hiện và bảo tồn, phát huy di sản văn hóa then, trong đó có chiếc mũ then. Cùng với đó, tăng cường nghiên cứu giá trị, tổ chức các hoạt động trưng bày, giới thiệu về trang phục, đồ nghề hành lễ của đội ngũ thực hành then cổ tới du khách cũng như đem văn hóa dân tộc Tày, Nùng để các du khách tham quan trên cả nước biết đến những chiếc mũ cổ giàu tính nghệ thuật đang lưu hành trong dân gian và Then đang hiện hữu trong cộng đồng dân tộc Tày, Nùng cần được gìn giữ, bảo tồn.

Thúy Nga (TH)