Lễ hội Nhảy lửa của người Pà Thẻn

(LVH) - Tối 17/4, trong khuôn khổ các hoạt động chào mừng Ngày Văn hóa các dân tộc Việt Nam (19/4) năm 2016 tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam, đồng bào dân tộc Pà Thẻn (tỉnh Tuyên Quang) đã tổ chức tái hiện Lễ hội Nhảy lửa, một trong những nét văn hóa tinh tế, đặc sắc trong đời sống tín ngưỡng, minh chứng cho sức mạnh trong cuộc sống, ước mong chế ngự được thiên nhiên để sinh tồn và phát triển của con người, có ý nghĩa gắn kết cộng đồng và bảo lưu các giá trị văn hóa truyền thống từ đời này sang đời khác của người Pà Thẻn.

Cứ đến ngày 16 tháng 10 (âm lịch), đồng bào dân tộc Pà Thẻn lại tổ chức Lễ hội Nhảy lửa, khi mà mọi công việc đồng áng đã xong xuôi. Đối với người Pà Thẻn, vị thần tối cao nhất chính là thần Lửa và ngọn lửa mang lại may mắn cho họ.

Mâm cúng chuẩn bị cho buổi lễ (Ảnh: Nguyễn Lê)

Mâm cúng chuẩn bị cho buổi lễ gồm có: một đầu lợn, một con gà chín, gạo, rượu, nến, hương. Lễ hội chính thức bắt đầu vào khoảng 6 giờ tối.
Mở đầu thầy cúng thắp nến và bày các lễ vật lên mâm cúng, thắp 3 nén hương cắm vào bát hương trên bàn rồi thắp thêm 3 nén hương cắm dưới đất bên cạnh ghế nơi thầy cúng ngồi. Sau đó, thầy ngồi vào ghế cúng, tay cầm que tre gõ vào đàn pàn dơ và vừa lắc vòng, thân người bật lên theo từng nhịp gõ, miệng đọc bài cúng đầu tiên nói lên lí do tổ chức Lễ hội Nhảy lửa bằng tiếng Pà Thẻn: “Tháng 10 ngày 16, sư thầy Pốc huơ so tờ Pong, tôi gọi các thần, thần phải thưa, tôi gọi sư thầy và quân binh phải tới”. Cứ thế gọi hết 28 tên các ông sư thầy về đầy đủ. Thầy lại nói: “Hôm nay triệu tập sư thầy và các quan binh về đây không phải vì lí do lễ tết hay ma chay, mà gọi về đây vì các học trò và muôn dân muốn được thưởng thức một lễ hội cầu lửa, để xua đi tà ma, đem lại niềm vui cho mọi người, đem lại ấm no cho mọi nhà”.

Thầy cúng làm lễ (Ảnh: Nguyễn Lê)

Khi được các thần đồng ý, thầy cúng sai các học trò nhóm lửa vào đống củi. Tiếp đó, thầy quay về đàn cúng, tay gõ đàn pàn dơ và lắc pà sán tầu liên tục, miệng đọc các bài cúng. Nội dung bài cúng là mở đường lên trời để tìm các vị thần ở trên trời về nhập các chàng thanh niên đang ngồi chờ. Khi cúng, đầu ông thầy cúng lắc lư, hai chân rung lên đều đặn theo nhịp gõ của đàn pàn dơ, nhạc lắc pà sán tầu bên tay trái thầy cũng rung từng nhịp tạo âm thanh náo động, dồn dập. Người ta cho rằng lúc này ông thầy đang xuất hồn đi chu du ở thế giới bên kia để tìm các vị thần, thế giới bên kia là thế giới vô hình chỉ nhờ có ma “âm binh” phù trợ thầy cúng mới nhìn thấy và đi đúng vào con đường các “pạ quơ” nam đang trú ngụ.
Qua bài cúng và nhạc điệu của nhạc cụ, người Pà Thẻn cho rằng con đường đi tìm thần về nhảy lửa của thầy cúng lắm gian lao, vất vả, có khi còn phải đi qua hang quỷ rất nguy hiểm…do đó, thầy cúng phải là người cao tay, có nhiều phép thuật và quân binh.

Các chàng trai Pà Thẻn nhảy múa cùng đống than hồng (Ảnh: V.Phú)

Sau thời gian mời gọi của thầy cúng (khoảng 20 – 30 phút, hoặc lâu hơn), từng chàng trai người bắt đầu rung lên, ánh mắt tự nhiên khác lạ, đầu lắc đi lắc lại…họ nói rằng các vị thần trên trời đã xuống và nhập vào những người đó. Cứ thế, họ cứ lao vào nhảy múa giữa đống lửa đang đỏ hồng với bàn chân trần và dùng tay không bốc than tung lên, ánh than phủ kín một màu đỏ rực xung quanh người nhảy, có người còn cho than vào miệng nhai. Khi một người nhảy lao từ đống than hồng ra thì một người khác lại tiếp nối, cũng có khi hai, ba người cùng vào nhảy một lúc. Họ vẫy vùng trong ánh lửa hồng rực đỏ trước sự reo hò và khen ngợi của những người xem như không hề cảm nhận được sức nóng của than.
Trong lúc đó, thầy cúng vẫn không ngừng gõ đàn và đọc bài cúng. Thầy cúng dường như cũng hòa vào nhịp nhảy của các học trò, toàn thân của thầy rung lên bần bật trên nghế.

Khi một người nhảy lao từ đống than hồng ra thì một người khác lại tiếp nối (Ảnh: V.Phú)

Khi một người kết thúc màn nhảy lửa của mình họ về ngồi lại bên cạnh thầy cúng và một lúc sau người lại rung lên, đầu lắc liên tục, rồi họ lại bất ngờ lao vào đống lửa nhảy múa với than hồng. Phần hội Nhảy lửa cứ thế và diễn ra trong khoảng một giờ đồng hồ, lửa tàn rồi nhóm lại, rồi nhảy tiếp cho đến khi đống than tàn hẳn mới thôi. Khi lửa tàn hẳn, thầy cúng sẽ đọc bài cúng tiễn các ma về trời, lúc này các học trò mới dần tỉnh táo lại, điều kỳ lạ là họ không cảm thấy đau và cũng không hề bị bỏng.

Điều kỳ lạ là họ không cảm thấy đau và cũng không hề bị bỏng (Ảnh: V.Phú)

Lễ hội kết thúc, thầy cúng đọc bài cúng cảm ơn các vị thần đã xuống góp vui cho dân làng, cầu mong các vị thần sẽ phù hộ cho dân làng được ấm no, mạnh khỏe, hẹn lần nhảy lửa sau sẽ lại mời các thần xuống tham gia.
Buổi tái hiện đã diễn ra trong không khí đông vui với sự tham dự của đông đảo nhân dân và du khách, người xem đã được chứng kiến những màn nhảy lửa vô cùng đặc sắc của đồng bào Pà Thẻn, bằng những tiếng reo hò, cỗ vũ của khán giả góp phần tạo nên không gian náo nhiệt và đầy ý nghĩa tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam.

Hải Yến