Giới thiệu nghề dệt thổ cẩm truyền thống của phụ nữ Lào tại "Làng"

(LVH) - Ngày 29/12, đồng bào dân tộc Lào đến từ tỉnh Điện Biên đã giới thiệu tới du khách tham quan nghề dệt thổ cẩm truyền thống - niềm tự hào của phụ nữ Lào trong không gian Chợ phiên vùng cao đón chào năm mới 2019 diễn ra tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội).

Đến với Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam trong dịp này, ngoài việc tham quan mua sắm tại Chợ phiên vùng cao của đồng bào miền Tây Bắc, Đông Bắc, du khách còn có dịp tìm hiểu về nghề dệt thổ cẩm truyền thống của phụ nữ Lào, bằng sự khéo léo, tỉ mỉ đồng bào đã tạo ra những sấp vải dệt thổ cẩm rất bền và đẹp.

Dân tộc Lào tỉnh Điện Biên đã có nghề dệt truyền thống từ rất lâu, vải dệt được làm ra nhằm đáp ứng nhu cầu sử dụng của gia đình là chủ yếu, các sản phẩm được làm từ vải dệt như: Trang phục, vỏ đệm, vỏ gối, vỏ chăn, túi đeo, khăn... Vì vậy việc bảo tồn nghề dệt truyền thống của dân tộc Lào là việc truyền dạy, lưu giữ những phương pháp, kỹ thuật dệt vải truyền thống của nghề dệt, bao gồm việc làm ra các sản phẩm cụ thể phục vụ sinh hoạt, các hoa văn trang trí tiêu biểu đặc sắc, kỹ thuật dệt may các sản phẩm từ vải dệt có tính thẩm mỹ, chất lượng tốt, đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng.

Những người phụ nữ Lào giới thiệu nghề dệt thổ cẩm tới du khách tại Chợ phiên vùng cao đón chào năm mới 2019

Khung cửi dệt vải truyền thống chủ yếu được làm bằng gỗ, tre thường chọn loại gỗ tốt để làm khung cửi thì mới có thể cất giữ và sử dụng lâu dài; trong bộ khung dệt gồm các chi tiết như: bàn dệt (phứm), thoi dệt (suôi), chân đạp để tách sợi luôn thoi dệt (khau nhăm), ván ngồi dệt (tắng năng)…khung dệt được làm 04 cột cao khoảng 2m; 04 xà dài khoảng 3m được lắp giáp với 04 cột của khung dệt, trong đó 02 xà được ghép vào 02 cột khung dệt tạo thành một vỉ khung dệt; khi lắp giáp 02 vỉ khung dệt lại với nhau cần có 04 xà ngang dài khoảng 1,2-1,5m tạo thành khung dệt hình hộp chữ nhật; khoảng cách từ mặt nền đến 02 xà dài dưới khoảng 50cm, khoảng cách từ 02 xà dài dưới đến 2 xà dài trên 1,4m; trên 02 xà dưới ở một đầu dùng để đặt tấm gỗ ngồi dệt vải, tiếp đến phía ngồi dệt cách 02 cột đứng khoảng 60 cm thanh gỗ đứng ở trên 02 xà dưới có tác dụng đặt thanh ngang cuộn vải khi dệt; phía trên 02 xà dài trên có đặt đoạn tre ngang dài khoảng 1,5m để treo bộ bàn dệt…

Để tạo ra những sấp vải thổ cẩm những người phụ nữ dân tộc Lào phải tiến hành qua các bước sau:

Bước thứ nhất tách hạt bông (ỉu phải). Khi đã có hạt bông thì cần phải có dụng cụ tách hạt (ỉu phải) để lấy bông, người ta tách bông ra khỏi vỏ hạt bông, thường công đoạn này cũng mất nhiều thời gian; dụng cụ để tách hạt bông được chế tác thủ công, phần chân được lắp giáp hình chữ T, ở 2 đầu chữ T được ghép 2 thanh gỗ nhỏ dài khoảng 50cm, bản rộng khoảng 6cm, dầy khoảng 3cm tạo tành chạc giống càng xe đạp; cách đầu trên của càng khung dụng cụ tách hạt bông khoảng 10cm có luồn 2 thanh gỗ dài khoảng 25cm được làm tròn, giữa 2 thanh gỗ tròn được luồn một thanh gỗ tròn khác dài khoảng 30cm liền với tay quay có tác dụng khi cho hạt bông người ta quay tay quay để hút hạt bông cho bông tách ra khỏi vỏ.

Công đoạn bật bông

Bước thứ hai bật bông (công phải). Bông đã được tách ra khỏi vỏ thì tiến hành bật bông cho tơi xốp, dụng cụ dùng để bật bông được chế tác đơn giản gồm cung bật bông (công tháp phải), lấy một cần tre nhỏ dài khoảng 01m làm gần giống như chiếc cung, dây cung bật bông thường được làm bằng sợi cây gai bện nhỏ, khi sử dụng họ sử dụng một đoạn tre nứa nhỏ để bật dây cung cho đều. Thúng đựng bông (xốn) có tác dụng để bật bông và không để bông bay bụi.

Công đoạn vê bông

Bước thứ ba vê bông (lọ phải). Bông đã được làm tơi xốp, thì tiến hành vê bông thành các gòn bông (lọ phải) to bằng ngón tay trỏ, dài khoảng 40cm, khi bông đã được vê hết thì chuyển sang bước tiếp theo.

Bước thứ tư xe sợi (phắn phải). Đây là công đoạn tách từ gòn bông để tạo thành sợi, họ sử dụng dụng cụ xe sợi để quay lấy sợi cho khỏi rối tạo thành quận chỉ sợi (náy phải)

Bước thứ năm quay sợi (pia phải). Khi đã có đủ các quận chỉ sợi thì quay sợi (pia phải) để tạo quận sợi có vòng to rồi đem quận sợi đi giặt (tốp nặm) và đun hồ để ngâm sợi và đem phơi khô; họ sử dụng 02 cây tre dài để luồn vào trong các quận sợi, một cây để treo lên giống như sào phơi quần áo, cây treo thả xuống để cho quận sợi được căng ra…

Công đoạn lắp quận sợi

Bước thứ sáu lắp quận sợi (công quặng) và quay quận chỉ (phiến lót). Sau khi thu sợi rồi tiến hành cho từng quận vào “công quăng” có tác dụng cho sợi không bị rối, họ sẽ tách lấy một đầu dây sợi nối vào lõi chỉ và sử dụng công cụ quay cuốn thành quân chỉ sợi (phiến lót); thường phải có khoảng 30-40 quận chỉ sợi thì mới đủ để làm một sấp vải (cọn phải).

Bước thứ bảy dải sợi (khên hú). Chuông khên là dụng cụ để cho các quận chỉ sợi vào, thường là 08 hoặc 10 quận chỉ sợi rồi cầm “chuông khên” kéo sợi dải quanh cột nhà sàn và được chia theo các bậc, tầm khoảng 08-10 bậc dải sợi thì đủ để dệt một sấp vải (cọn phải).
Bước thứ tám thu sợi (củ phải). Khi đã rải đủ số sợi để dệt một sấp vải thì tiến hành thu sợi cho vào túi to để đựng rồi đem treo vào cạnh khung cửi và tiến hành luồn sợi vào khung cửi để dệt

Công đoạn dệt vải để tạo ra các sấp vải thổ cẩm với hoa văn trang trí tinh xảo

Bước thứ chín mắc sợi vào khung cửi (ký), dệt vải. Tiến hành luồn sợi vào khung cửi để dệt, họ luồn sợi qua lược dệt (phứm), luồn qua “khau hú”. Khi đã đan xong thì tiến hành dệt vải để tạo ra các sấp vải dệt truyền thống dân tộc Lào.

Có thể nói, nghề dệt truyền thống dân tộc Lào chứa đựng sắc thái văn hóa riêng. Vì vậy việc bảo tồn và truyền dậy một số công đoạn trong nghề dệt truyền thống của dân tộc Lào đen như: trồng bông, xe sợi, nhuộm mầu… là rất quan trọng để tạo ra được một sản phẩm đẹp mắt, chất lượng tốt, thuận lợi khi sử dụng, có giá trị cao thì phải trải qua các công đoạn trên.

Giới thiệu nghề dệt truyền thống dân tộc Lào là hoạt động thiết thực và ý nghĩa do chính chủ thể văn hóa thực hiện nhằm giới thiệu bản sắc văn hóa truyền thống của người Lào tại “Ngôi nhà chung” của cộng đồng 54 dân tộc Việt Nam, đồng thời đây là cơ hội để đồng bào Lào quảng bá việc gìn giữ những nét văn hóa đặc sắc của dân tộc mình tới du khách khi đến tham quan "Làng".

Phạm Hương