Tái hiện Lễ mừng cơm mới của dân tộc Si La
(LVH) - Ngày 29/4, hòa vào niềm vui chung cả nước kỷ niệm 44 năm Giải phòng Miền Nam thống nhất đất nước (30/4/1975 – 30/4/2019) và Ngày quốc tế Lao động 1/5 trong chuỗi hoạt động sự kiện tháng 4 “Sắc màu văn hóa các dân tộc Việt Nam” tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam, đồng bào Si La đến từ tỉnh Lai Châu đã tái hiện Lễ mừng cơm mới của dân tộc mình tới đông đảo du khách tham quan tại “Ngôi nhà chung” của cộng đồng 54 dân tộc anh em.
Lễ mừng cơm mới (ồ ứng khẹ ê) là một trong những nghi lễ quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của dân tộc Si La, được cộng đồng người Si La trân trọng gìn giữ từ đời này sang đời khác. Lễ mừng cơm mới của dân tộc Si La ở Lai Châu ngoài ý nghĩa tín ngưỡng còn là dịp để các dòng họ tưởng nhớ những người đã khuất và là dịp để anh em họ hàng hội tụ, biểu thị sự đoàn kết và sức mạnh cộng đồng.
Các lễ vật được đồng bào Si La chuẩn bị cho Lễ mừng cơm mới
Lễ mừng cơm mới của đồng bào dân tộc Si La được tổ chức đầu vụ thu hoạch vào ngày Hợi, Ngọ, Tỵ, Thân hoặc Thìn tháng Tám âm lịch hàng năm. Lễ mừng cơm mới được diễn ra tại ra đình trưởng họ của mỗi dòng họ. Thường là gia chủ (trưởng họ) sẽ thay mặt dòng họ để làm phần nghi lễ mời tổ tiên, ông bà, cha mẹ và những người đã khuất về hưởng thụ.
Đồng bào mang lễ vật để cúng đến nhà trưởng họ.
Lễ vật là những đồ ăn thức uống quen thuộc trong đời sống hàng ngày, được bà con chuẩn bị từ nhiều ngày trước đó. Mỗi gia đình phải tự đồ cơm bằng gạo mới của nhà mình, gói cẩn thận trong lá chuối, 1 số loại củ như khoai sọ, gừng cùng với 1 con sóc, 1 con cua, 1 con cá đã được chế biến, gói vào lá chuối, hấp chín đem đến nhà trưởng họ.
Lễ vật dâng cúng được đồng bào sắp xếp cẩn thận
Để chuẩn bị cho lễ cúng chính thức, trưởng họ sẽ lấy từ gói cơm của mỗi gia đình 1 nắm cơm cho vào giỏ cơm chung để dâng lên tổ tiên. Ngoài ra trưởng họ sẽ dâng lên tổ tiên 1 con sóc, 1 con cua, 1 con cá được chế biến, gói vào lá chuối và được hấp chín, vài củ khoai sọ do chính gia đình mình chuẩn bị.
Đây là những lễ vật bắt buộc phải có trong Lễ mừng cơm mới của người dân tộc Si La. Có thể thấy đồ cúng có đủ thực phẩm dưới nước, trên cạn, dưới sông suối và trên nương, trên rừng và điều đặc biệt không thể thiếu là cơm.
Lễ vật dâng cúng được mang vào trong buồng đặt cạnh bếp chính bên giường của trưởng họ
Khi lễ vật đã được chuẩn bị xong gia chủ sẽ mang vào trong buồng đặt cạnh bếp chính bên giường của gia chủ. Với người dân tộc Si La chỉ có gia đình trưởng họ mới được làm bếp này, bếp được làm trong nhà, cạnh cột chính của nhà, là nơi giữ lửa ấm cho cả họ, bảo vệ che chở cho mọi người, là nơi chủ họ sưởi ấm và hút thuốc.
Bên ngoài, mâm lễ chung được đặt thêm 1 bình rượu cần bằng ống tre và cắm 3 chiếc cần vào bình rượu. Con cháu sẽ quây tròn quanh mâm cúng. Khi mọi người đã ổn định, chỉnh tề trang phục, tại mâm lễ trong nhà gia chủ bắt đầu làm lễ cúng.
“Ba tháng tìm con sóc có rồi,
Ba tháng tìm con cua có rồi,
Ba tháng tìm con cua có rồi
Một giáp mười ba ngày cũng đễn rồi,
Một năm 12 tháng cũng đến rồi.
Anh em xa gần cũng về đây đông đủ.
Kính mời tổ tiên, cụ, kỵ cùng nhau về hưởng thụ và ban cho con cháu sức khỏe, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu”.
(Lời cúng sẽ được lặp đi lặp lại 9 lần).
Gia chủ (trưởng họ) và con cháu trong nhà cùng dự bữa cơm mới.
Cách thức tổ chức và những lễ vật của các dòng họ đều giống nhau. Sau khi nghi lễ cúng mời tổ tiên về hưởng thụ cơm mới xong, gia chủ (trưởng họ) và con cháu trong nhà cũng bắt đầu bầy mâm mời anh em họ hàng, khách khứa trong bản đến dự bữa cơm mới.
Đồng bào Si La quây quần bên mâm cơm, nâng chén rượu chúc nhau mọi điều tốt lành
Khi cúng xong các gia đình sẽ cùng nhau ăn mừng lúa mới. Gia đình nào khó khăn, trưởng dòng họ cho đem lễ vật đã cúng về nhà ăn cùng con cái và người thân. Người Si La rất coi trọng Lễ mừng cơm mới nên các dòng họ thường tổ chức rất chu đáo. Lễ cúng xong, sáng hôm sau các gia đình lên nương thu hoạch lúa.
Đồng bào Si La với các tiết mục múa vui mừng trong phần hội
Sau phần cúng là phần hội, đồng bào dân tộc Si La tưng bừng nhảy múa các bài hát dân ca truyền thống, trò chơi dân gian của dân tộc mình.
Các điệu múa đều mô phỏng với sinh hoạt hàng ngày của đồng bào Si La như giã gạo, sàng gạo...
Lễ mừng cơm mới của dân tộc Si La là hoạt động thiết thực và ý nghĩa do chính chủ thể văn hóa thực hiện nhằm giới thiệu phong tục tốt đẹp của người Si La tới đông đảo du khách tham quan tại “Ngôi nhà chung” - Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam, đồng thời cũng là cơ hội để đồng bào Si La quảng bá những phong tục, nghi lễ, những nét văn hóa độc đáo của dân tộc mình, lưu giữ và truyền lại cho các thế hệ mai sau.
Phạm Hương (Ảnh: Ngọc Tân)