Nhà Gươl - biểu tượng văn hoá của dân tộc Cơ Tu tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam

(LVH) - Được xây dựng từ năm 2008, Nhà Gươl - biểu tượng văn hoá của dân tộc Cơ Tu đã hiện hữu tại không gian Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội).

Nhà Gươl - công trình kiến trúc quan trọng in đậm dấu ấn văn hóa dân tộc Cơ Tu. Các tượng tròn, hoa văn trang trí, phù điêu, tranh vẽ hay nghệ thuật kiến trúc, phong tục tập quán lâu đời gắn kết với nhà Gươl cùng tạo nên giá trị của bản làng, qua đó, phản ánh tài năng của các nghệ nhân dân gian Cơ Tu.

Theo quan niệm của người Cơ Tu, nhà Gươl là chốn linh thiêng nơi cư ngụ của thần linh, ông bà, tổ tiên họ. Các buôn làng của người Cơ Tu dù giàu hay nghèo đều có nhà Gươl. Nhà Gươl là trung tâm sinh hoạt của cả buôn làng, cũng là nơi tổ chức nhiều lễ hội truyền thống của buôn làng như: lễ ăn mừng lúa mới, lễ ăn thề kết nghĩa anh em giữa hai làng Cơ Tu, Lễ mừng được mùa,...

Nhà Gươl được làm theo hình mai rùa có cột ở giữa và xung quanh là các cột nhà, thể hiện sự đoàn kết các làng với nhau. Trên nóc nhà có con gà trống là con vật linh thiêng, nó giống như vị thần bảo hộ của người Cơ Tu. Mái nhà được lợp bằng lá nón hoặc lá mây.

Trên những tấm lan can, vách ngăn quanh nhà Gươl là nơi các nghệ nhân dân gian Cơ Tu sáng tác các tác phẩm mỹ thuật, miêu tả hình tượng con người, thế giới thiên nhiên và cuộc sống xã hội. Chủ đề thường là cảnh sinh hoạt lễ hội, sản xuất, săn bắt, cuộc sống gắn bó với núi rừng, sông suối, thiên nhiên con người.

Trên các cây cột con, xà ngang và xà dọc thường được chạm khắc các bức phù điêu đẹp mắt, chạm khắc hình rồng, rắn, kỳ đà, tắc kè, ba ba, thỏ, cá cách điệu. Đặc biệt là cây cột cái nhà, một tâm điểm trang trí các tác phẩm điêu khắc, tranh vẽ, phù điêu hay hoa văn trang trí in đậm bản sắc người Cơ Tu.

Ngoài những bức phù điêu, tranh vẽ trong nhà Gươl, các nghệ nhân dân gian người Cơ Tu còn sáng tạo những bức tượng gỗ với nhiều chủ đề khác nhau như tượng chim tring, chim công, kỳ đà, tượng già làng uống rượu, cô gái múa, chàng trai nhảy hội, đánh chiêng, thổi kèn và sắp đặt trong ngôi nhà. Tượng gỗ có thể đặt ở chính diện nhà, hai bên cửa ra vào hay đặt ở phía trên xà ngang, xà dọc của nhà Gươl.

Tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam, đồng bào Cơ Tu cũng đã tổ chức các lễ hội tại không gian nhà Gươl như Lễ mừng nhà Gươl, Lễ hỏi cưới, Lễ mừng nhà mới, Lễ tạ ơn Yàng xứ, qua đó cho thấy nghệ thuật tạo hình, các phong tục, tập quán lâu đời tại nhà Gươl đang là kho báu của các bản làng người Cơ Tu, cùng tạo nên di sản văn hóa đặc sắc của dân tộc Cơ Tu, đồng thời, những giá trị văn hóa đó được hiện hữu tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam góp phần làm cho bức tranh văn hóa của cộng đồng 54 dân tộc Việt Nam thêm đa dạng và lung linh sắc màu.

Hải Yến