Tái hiện Lễ rửa làng của dân tộc Lô Lô

(LVH) - Sáng 1/9, đồng bào dân tộc Lô Lô đã tái hiện Lễ rửa làng - một trong những nghi thức truyền thống của dân tộc mình trong khuôn khổ các hoạt động “Vui Tết độc lập” tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội).

Dân tộc Lô Lô là một trong những dân tộc ít người nhất của nước ta. Mặc dù vậy giá trị văn hoá, tinh thần của người Lô Lô rất phong phú. Cho đến nay những giá trị truyền thống của dân tộc này vẫn được gìn giữ hầu như nguyên vẹn - Điều mà không phải dân tộc ít người nào cũng làm được.

“Lễ rửa làng” bắt nguồn từ một sự tích là một năm bao giờ cũng có cái may và cái rủi. Dù thu hoạch mùa màng vụ vừa rồi thắng lợi nhưng người ta vẫn nghĩ đến may rủi nên đồng bào Lô Lô tiến hành rửa làng cho sạch sẽ để đón những điều may mắn, tốt lành.

Lễ rửa làng được tổ chức 3 năm một lần vào ngày 15/5 và 05/6 âm lịch, người dân trong vùng tập trung lại, họp bàn trong dòng họ để bàn bạc chuẩn bị mua đồ lễ, mời thầy cúng làm Lễ. Theo phong tục người Lô Lô cúng xong 9 ngày sau không cho người lạ vào trong làng, với ý nghĩa người lạ vào làng là phần cúng đó không thành công, tà ma lại quay về, phạt người lạ đó mua lễ vật và bắt đầu cúng lại lần nữa.

Để cho Lễ rửa làng thành công, không thể thiếu thủ tục đầu tiên, đó là làm Lễ xin các thầy cúng tiền bối. Thủ tục xin khá đơn giản, bao gồm; một chén nước, hương khói và giấy trúc, một con gà trống. (Đó là một loại giấy chuyên dùng cho Lễ cúng tế của người Lô Lô nhìn gần giống như giấy bản). Trước hết thầy cúng thắp hương tại bàn thờ gia tiên, sau đó đặt giấy trúc, chén nước xuống một góc nhà để khấn xin. Sau đó thầy cúng bọc tờ giấy trúc lên chén nước, nếu nước trong chén không bị thấm hoặc đổ ra ngoài thì Lễ xin phép mới linh nghiệm và Lễ rửa làng mới thành công. Cuối cùng thầy cúng đốt tờ giấy trúc hoàn tất thủ tục cho Lễ cúng.

Nơi thực hiện “Lễ rửa làng” là đi cúng từng hộ gia đình. Đồ tế Lễ phải có rượu ngô, 2 con dê, 1 con gà trống trắng, cỏ danh tép thành dây dài luồng những thanh kiếm gỗ phu xi cho dê cõng, 1 thanh kiếm sắt, 3 cành lao, 3 cành đào nhỏ, 3 cành mận nhỏ, 1 miếng vải đỏ buộc vào nhau, hạt ngô,1 đôi sừng trâu, lấy 01 cây tre to dài tầm 3m, đục ở bên trên miệng tre ở đoạn giữa của cây tre lấy đất đổ đầy lên miệng của cây tre rồi cắm hình nhân bằng giấy xanh, đỏ, tím, vàng, cắm hương theo từng hàng dọc ở giữa cây tre, cây tre làm giả hình con ngựa. Đồng bào Lô Lô quan niệm rằng phải là mùi của hai dê mới đủ mạnh để đuổi tà khí.

Các trai bản chuẩn bị đồ lễ dâng cúng và 4 người phụ thầy, trong 4 người phụ thầy hai người có trách nhiệm vắt cây tre giả con ngựa cắm hình nhân lên vai, hai người còn lại trong đó: mỗi người dắt một con dê và cầm con gà trống trắng và các cành đào, mận, cành lao, vải đỏ theo sau thầy cúng và vừa đi vừa xua đuổi tà ma, người còn lại quấy hạt ngô theo sau đi vào từng gian nhà của gia chủ rồi ra cửa chính, kết thúc nhà thứ nhất.

Hình nhân xanh, đỏ, tím, vàng tượng trưng cho hồn ma, khi cắt hình nhân đặc biệt quan trọng, hình nhân phải giơ tay lên vì người Lô Lô quan niệm như vậy là hồn ma đang van xin, mỗi hình nhân tượng trưng với một sinh mệnh. Ban đầu phải cắt 90 hình nhân đủ các màu xanh, đỏ, tím, vàng...đến gia chủ nào gia chủ ấy phải chuẩn bị hình nhân xếp trên bàn hoặc ghế chờ sẵn thầy trước cửa chính và hai bó củ, hai bó cỏ với ý nghĩa rằng bồi dưỡng công gánh vác xua đuổi tà ma cho gia chủ.

Người đang thực hiện phần Lễ rửa làng là ông: Lò Sì Páo -Thầy cúng - Trưởng thôn Sảng Pả A. Ông là người hiểu biết đầy đủ về những nghi thức thực hiện Lễ rửa làng. Là người chịu trách nhiệm phần Lễ, những nghi Lễ tiến hành cùng với sự tham gia của dân bản.

Thầy cúng được hóa trang dữ dằn cất lời đe đọa ma xấu, rằng nơi đây không phải là nơi trú ngụ của ông, của bà. Ma chết bất đắc kỳ tử thì thầy cúng gọi là mày. Thầy dậm chân rắc ngô khắp xó nhà để dọa, hò hết, đập khua ầm ĩ. Thầy dọa: "Đây không phải là nơi trú ngụ của chúng mày phải đi ra, dứt khoát phải đi ra nếu không sẽ bị bắn, bị chém".
Hò hét xua đuổi tà khí xong thầy cúng lấy hai mảnh gỗ có hình dáng như hai cái sừng bò để tung ra xem quẻ. Hai mảnh gỗ biểu hiện cho âm dương được thả xuống đất xem ma đi hay chưa. Nếu quẻ báo chưa đi thầy lại dậm chân đuổi tiếp bằng cách phun nước, phun rượu. Dấu hiệu ma chưa đi là hai cái sừng bò úp sấp hoặc cả hai đều ngửa còn nếu ma đi rồi thì một sấp, một ngửa tức là cái lành ở lại cái dữ mang đi.

Lần cúng thứ 2, thầy cúng khấn bằng tiếng Lô Lô, cầu cho làng bản no ấm, bình an. Trong tay thầy cúng cầm đôi sừng trâu, nếu thầy đánh đôi sừng úp hết là mới thuận, đôi sừng trâu tượng trưng cho sự âm dương. Thầy cầm đôi sừng trâu khấn, đi trước 4 người phụ thầy cầm đồ lễ như cành đào, mận cành lao, vải đỏ, gà trắng, ngô hạt xua đuổi theo sau thầy ra cửa chính và tiếp tục đi nhà thứ hai và các hộ gia đình trong làng.

Những nghi thức cúng này được tiến hành hai lần. Những lễ vật sống dâng cúng như dê, gà sẽ được dắt đến các hộ gia đình để chuẩn bị cúng nhà thứ nhất và cúng xong nhà thứ nhất sẽ tiếp tục đi cúng nhà thứ hai cứ như vậy cho đến hết các hộ gia đình trong làng. Hai con dê sau khi hoàn thành nhiệm vụ đi khắp bản vào từng nhà giúp thầy cúng đuổi tà ma sau đó chúng sẽ được các chàng trai mang đi đến một khu đất rộng tại ngã ba đường. Trước khi làm thịt, các con vật phải trải qua một quá trình đau đớn để mang lại bình an cho dân làng, đánh cho nó kêu, kêu tới thấu trời thì trời mới biết rằng làng làm lễ này. Con dê đó đã làm tròn nhiệm vụ đuổi hết tà ma. Chuyện không lành ở làng này đã làm xong. Cái lễ này nó làm khang trang, sạch sẽ làng. Người ta nghĩ rằng làm lễ đó rồi thì mưa thuận gió hòa, năm đó được mùa, yên tâm làm ăn. Mọi người phải ăn hết thịt, uống hết rượu mới được về, không ai được mang thịt, rượu về nhà. Nếu mang về thì tà ma sẽ theo mình về, và lần cúng đó không thành công. Quan niệm người Lô Lô ăn thịt, uống rượu phải hết tại đó thì làng bản mới ấm non, bình an, hạnh phúc.

Sau phần Lễ đến phần hội được các nghệ nhân đồng bào Lô Lô thể hiện qua những tiếng nhị, điệu múa, làn điệu dân ca, ca ngợi tình yêu, cuộc sống, thiên nhiên tươi đẹp.