Người Cơ Tu mừng nhà mới tại "Làng"

(LVH) - Lễ hội được tái hiện sáng 20/8 tại không gian làng dân tộc Cơ Tu, Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam, do chủ thể văn hóa đến từ huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên - Huế thực hiện. Đây là hoat động nằm trong khuôn khổ các hoạt động tháng 8 "Em yêu làng em".

Nghi thức hiến tế con vật sống được tổ chức tại chân cầu thang lên nhà

Mừng nhà mới là một lễ hội truyền thống quan trọng và khá phổ biến trong các cộng đồng dân tộc Việt Nam. Lễ hội thường được tổ chức sau khi gia đình, dòng họ dựng xong ngôi nhà mới nhưng mỗi dân tộc lại có các nghi lễ mang đậm nét đặc trưng riêng của mình.

Với người Cơ Tu, việc tổ chức lễ hội mừng vào nhà mới là nhằm tạ ơn các vị Giàng, và anh em, bạn bè, buôn làng đã góp công sức, của cải của mình để giúp đỡ gia chủ dựng xong ngôi nhà mới, đồng thời cầu mong các vị giàng che chở cho ngôi nhà được bền lâu, gia đình mạnh khỏe, con cháu sinh ra được trưởng thành, làm ăn gặp nhiều may mắn, mùa màng bội thu.

Theo truyền thống của đồng bào, vào ngày mùa trăng lên cao, sau rằm khoảng 03 ngày là thời điểm đẹp nhất để tổ chức lễ. Là ngày vui của gia đình, dòng họ, cả buôn làng, thông gia và thợ thầy cho nên lễ hội sẽ được tổ chức linh đình trong vòng 03 ngày 2 đêm. Người Cơ Tu cũng quan niệm rằng buổi sáng là dương, là thể hiện cho sự sinh sôi phát triển của vạn vật cho nên mỗi ngày lễ hội luôn được bắt đầu vào buổi sáng sớm ngày hôm nay và kết thúc vào rạng sáng ngày hôm sau. Lễ vật tế cho ngày lễ hội chính thường có 1 con dê, 2 con lợn to, 2 con gà trống, xôi, cá.

Nghi thức xua đuổi tà ma ở ẩn trong các vật liệu làm nhà

Lễ hội này bao gồm các nghi thức: Tế sống vật tế; Axa Arah - Lễ tẩy rửa, xin vào ở nhà mới; Cha Pannee’ch abo’h - Cầu phúc, tạo lửa cho nhà mới; Cha Pannee’ch abo’h - Cầu phúc, tạo lửa cho nhà mới; Par choo pa nor - Lễ cảm ơn thợ và những người góp công làm giúp nhà mới; Pa nor ta ving đoong - Thợ cầu phúc cho chủ nhà; Pan jưt, carlơiq palư đoong - Lễ ăn mừng nhà mới; Pachoo tâm mooi - Tiễn khách và cuối cùng là nghi thức Mon jê proaq - Cáo việc.

Cộng đồng dân tộc Cơ Tu - Chủ thể của lễ hội này đã cùng với cộng đồng dân tộc Tà Ôi đến từ huyện A Lưới đã cùng nhau tái hiện tóm tắt những nghi thức trên để giới thiệu cho du khách tham quan cùng trải nghiệm.

Mâm lễ được đặt trong nhà mới

Nghi lễ đầu tiên được thực hiện tại chân cầu thang của ngôi nhà là tế sống vật hiến tế trước khi tiến hành nghi lễ tế chín vật tế để cầu khấn các vị giàng về chung vui lễ hội Mừng nhà mới. Con vật được đồng bào chọn hiến tế sống gồm có 1 con lợn, 1 con gà trống. Tiếp theo là nghi lễ tẩy rửa, xua đuổi tà ma ở ẩn trong các vật liệu làm nhà, trong nền đất dựng nhà, rửa sạch những dơ bẩn, ô uế để ngôi nhà, nền đất được trong lành, sạch sẽ và cầu phúc, tạo lửa cho nhà mới. Gia chủ và thày chủ lễ cầm ngọn cây dài xua đuổi tà ma khắp ngôi nhà. Đây là phần nghi lễ hết sức quan trọng trong nghi thức vào nhà mới, vừa xua đuổi tà ma, những cái xấu, cái bẩn ra ngoài, đồng thời cầu cho những cái tốt lành, của cải đầy nhà; Cầu cho bếp lửa luôn được giữ đỏ, gia đình được no đủ, sung túc.

Gia chủ và thày cúng thực hiện nghi thức khấn các Giàng, cầu mong những điều tốt lành

Khi lễ vật cúng đã chuẩn bị xong được đồng bào dọn trong mâm, (thông thường là 3 mâm, gồm: 1 mâm cho các vị giàng trời đất che chở, 01 mâm cho giàng nhà cửa, 1 mâm cho tổ tiên, những vong hồn lưu lạc nơi đất ở mới) gồm: đầu lợn, con gà, bát cơm, bánh A quát, muối, các vò rượu...đặt ra giữa nhà, nơi có củi thờ Giàng (Giàng nhà cửa). Chủ lễ - Nguyễn Hoài Nam với vai trò là già làng đọc lời khấn giàng, khấn tổ tiên.

Tiếp đến là nghi lễ Par choo pa nor - Lễ cảm ơn thợ và những người góp công làm giúp nhà mới. Gia chủ trân trọng đón nhóm cộng đồng dân tộc Tà Ôi ngồi vào mâm đã được chuẩn bị trước, sau đó thực hiện nghi lễ giao mâm, nhận mâm biếu lễ vật. Các lễ vật này biếu cho gia chủ được chia 1 nửa cho những người mang đến, một nửa giữ lại để tiếp khách. Nghi lễ này nhằm bày tỏ lòng biết ơn của gia chủ đối với thợ và những người góp công giúp chủ nhà hoàn thành xong ngôi nhà mới. Nhóm cộng đồng dân tộc Tà Ôi đem đến bánh A quát, vải thổ cẩm, gạo, 1 số vật dụng sinh hoạt để biếu gia chủ cũng được chia lại 1 nửa quà biếu.

Nhóm cộng đồng dân tộc Tà Ôi mang quà đến biếu gia chủ

Trong nghi lễ Pa nor ta ving đoong - Thợ cầu phúc cho chủ nhà. Trong vai những người thợ và người góp công, nhóm cộng đồng dân tộc Tà Ôi thực hiện nghi lễ biếu quà cho gia chủ (thường là 1 con lợn, 1 chum rượu mía, 5 thùng nếp) và cầu phúc cho chủ nhà có nhiều lộc, sống trong ngôi nhà mới được bền lâu, mạnh khỏe, no đủ và hạnh phúc.

Nghi lễ Pan jưt, carlơiq palư deeng - Lễ ăn mừng nhà mới, gia chủ tổ chức cho khách mời và tất cả các thành viên trong gia đình, anh em, bạn bè, hàng xóm láng giềng tham gia múa hát quanh ngôi nhà mới với điệu múa Tung Tung - Za Zá truyền thống, đem lời ca tiếng hát thay cho lời chúc tốt đẹp đến với gia chủ. Nghi lễ này thường kéo dài trong vòng 01 ngày 01 đêm tròn và cho đến trưa ngày hôm sau. Đây là sự thể hiện niềm vui mừng của gia đình, dòng họ, bạn bè thân hữu khi đã dựng xong ngôi nhà mới khang trang, đẹp đẽ hơn, cầu mong gia chủ vào nhà mới sẽ gặp nhiều may mắn, làm ăn khấm khá, cuộc sống no đủ sung túc, bình an.

Phần hội rộn ràng trong điệu múa tung tung- za zá

Sau khi nghi lễ ăn mừng kết thúc, những vị khách được mời sau khi kết thúc lễ hội, gia chủ thực hiện một nghi thức cuối cùng - tiễn khách. Gia chủ mời các bên thông gia để cảm ơn vì đóng góp công, của cho lễ vào nhà mới, biếu các lễ vật cho các bên thông gia mang về, lễ vật thường là lợn, gà, nếp, cá ống, chiếu, zèng.

Khi mọi việc xong xuôi, khách đã về hết thì chủ nhà khấn báo cho giàng Đoong (Giàng nhà cửa) là mọi việc đã xong, xin được lấy ngày tốt để bắt đầu sản xuất, cầu xin mọi việc được suôn sẻ, bình an.

Cuối cùng, tất cả mọi người cùng tham gia múa hát tại sân trước nhà với điệu múa Tung Tung - Za Zá truyền thống cùng với khách. Trong phần hội rộn ràng này, du khách cùng tham gia kéo co và thi bắn cung vô cùng lý thú. Phần thắng chỉ là những chiếc bánh A quát nhưng đã làm những người giành phần chiến thắng vô cùng hào hứng.

Mừng nhà mới là một lễ hội lớn của đồng bào Cơ Tu nói riêng và của đồng bào các dân tộc thiểu số phía tây Thừa Thiên - Huế nói chung, thể hiện tính nhân văn sâu sắc giữa con người với con người, giữa anh em trong gia đình, dòng họ, bạn bè, hàng xóm láng giềng cùng chung sống, giúp đỡ lẫn nhau, cùng nhau phát triển, cùng nhau dựng xây quê hương ngày càng giàu đẹp.

Tái hiện lễ hội Mừng nhà là cách giới thiệu nét văn hóa tiêu biểu của người Cơ Tu một cách sinh động nhất đến đông đảo du khách tham quan Làng. Đây là nét văn hóa đặc sắc trong kho tàng văn hóa của đồng bào Cơ Tu được trao truyền qua các thế hệ. Tiếp nối hoạt động này, cộng đồng dân tộc Cơ Tu và Tà Ôi đến từ huyện A Lưới tỉnh Thừa Thiên - Huế vẫn tiếp tục tham gia các hoạt động hàng ngày tại "Làng", giới thiệu bản sắc văn hóa của mình và tiếp đón, giao lưu với du khách tham quan.

Một số hình khác: