Tái hiện Lễ mừng cơm mới "Kin Khẩu hó” của dân tộc Lào tỉnh Sơn La 

(LVH) - Trong khuôn khổ các hoạt động chào mừng Ngày Văn hóa các dân tộc Việt Nam (19/4) năm 2021, chiều 18/4, đồng bào các dân tộc Lào tỉnh Sơn La đã tổ chức tái hiện Lễ mừng năm mới "Kin khẩu hó" nhằm giới thiệu nét văn hóa của đồng bào dân tộc mình tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam, Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội.

Lễ Khẩu hó được coi là ngày tết lớn nhất trong năm, tổ chức vào Rằm tháng Tám (tháng 10 theo lịch Lào). Nếu gia đình nào có việc thì tổ chức muộn hơn nhưng không được quá một tuần kể từ ngày rằm. Lễ Khảu Hó có nhiều ý nghĩa: là lễ mừng lúa mới, lễ cúng tạ ơn tổ tiên, thần linh đã phù hộ cho con cháu làm ăn thuận lợi, có sức khỏe; lễ cúng giỗ những người đã khuất; đặc biệt đây là ngày con cháu đoàn tụ gia đình dâng lễ lên tổ tiên.

Mâm cúng chuẩn bị xong, thầy cúng và bà con cuẩn bị làm lễ

Hàng năm, khi mùa màng đã thu hoạch xong, các gia đình người Lào trong bản tổ chức Lễ Khẩu Hó. Thời gian làm Lễ thường kéo dài trong 7 ngày, thiên đình sẽ mở cửa cho tất cả vạn vật, sinh linh về thăm gia đình, họ hàng trong 7 ngày đó.

Thầy cúng thực hiện các nghi lễ của lễ mừng năm mới "Kin Khẩu hó"

Chuyện xưa kể lại rằng: trước đây, năm nào người Lào cũng tổ chức ăn cơm mới vào rằm tháng Tám. Trong lễ này, người ta đồ xôi, luộc một con gà hoặc 1 con vịt chặt làm tư, cùng với hoa quả để cúng. Ngoài việc mừng cơm mới thì đây cũng là lễ cúng cho tổ tiên, những người đã khuất. Tuy nhiên không phải gia đình nào cũng đủ điều kiện để làm lễ cúng cơm mới, vì vậy người ta cho rằng: nếu ma nhà này được ăn mà ma nhà kia không được ăn sẽ rất tủi thân và cũng quan niệm: ma nhà nào chỉ được vào nhà đó ăn đồ lễ, không thể vào được nhà khác. Vì vậy, họ nghĩ ra cách gói mấy gói đồ lễ mang sang những nhà hàng xóm không có điều kiện, bước lên cầu thang, gõ nhẹ vào sàn nhà mấy tiếng và để gói lễ ở đầu cầu thang, gia chủ nghe tín hiệu biết là có người mang gói lễ sang biếu cho ma nhà mình hưởng. Đây là việc làm rất tế nhị, nhân văn để chủ nhà không phải mang ơn, tủi hổ. Từ đó, Lễ mừng cơm mới còn được gọi là Lễ Khảu Hó (cơm gói).

Đồng bào tham gia buổi lễ

Để chuẩn bị cho lễ mừng cơm mới, người ta phải chuẩn bị đồ lễ trước nhiều ngày, gồm: Chuẩn bị cơm cốm: dùng loại cốm già, gọi là Khảu Hay để xôi cơm cốm; Xôi cơm nếp tan; Quả để bày mâm cúng chọn loại nào sai quả hoặc có nhiều hạt, tượng trưng và mong muốn về một mùa màng bội thu. Các loại thực phẩm gồm: 1 con gà, 1 con vịt luộc chín, chặt thành từng miếng nhỏ. Các loại côn trùng có những đặc trưng về ưu điểm như ẩn nấp tốt, chăm chỉ hoặc có sức sinh sản cao: dế mèn, nhái, ếch, cá trê, ong non… được xôi, sấy khô, cắt thành từng miếng; Các loại rau, măng…

Sau khi hạ lễ, đồng bào Lào làm tục mở gói

Sau khi chế biến xong đồ cúng, người ta gói đồ lễ lại bằng lá dong, trong đó, gồm một nắm nhỏ xôi cốm, một nắm nhỏ xôi trắng; một vài con ong; 1 con dế mèn; thịt gà, thịt vịt, thịt nhái, thịt ếch, cá trê... mỗi thứ một miếng. Trong mỗi gói có thể đủ các thành phần, có thể thiếu một vài món.
Gia đình sắp 5 mâm lễ gồm: các loại rau, củ, quả, hoa râm bụt, các gói Khảu hó và tất cả các thứ đã chuẩn bị, không thể thiếu dế mèn (dế mèn thay thế cho con trâu). 5 mâm lễ được đặt ở các vị trí: đặt ở bàn thờ tổ tiên để cúng tổ tiên; đặt giữa nhà để cúng giỗ người đã khuất; đặt trên chiếc ninh đồng ở góc bếp để cúng hồn ông chủ nhà; đặt ở bàn thờ ngoài vườn để cúng bên ngoại; đặt ở ngoài hành lang để cúng chúng sinh; đặt dưới gầm sàn để cúng bồ thóc.

Cộng đồng các dân tộc về tham gia hoạt động tại Làng VHDL các DTVN đến dự lễ mừng năm mới của dân tộc Lào

Chuẩn bị các mâm cúng xong, ông chủ nhà bắt đầu cúng, nếu chủ nhà không biết cúng thì nhờ người biết cúng đến cúng giúp. Nội dung bài cúng con cháu đã chuẩn bị xong lễ vật, mời tổ tiền, ông bà, cha mẹ đến thụ hưởng, phù hộ cho con cháu làm ăn, sức khỏe, sung túc.
Khi ông chủ nhà đã cúng xong, gia đình dọn cơm để cả nhà ăn, các mâm cúng vẫn để nguyên từ 1 -1,5h mới hạ xuống. Trong mâm cơm, ngoài gia chủ, con cháu về đoàn tụ còn có hàng xóm, những người khách được mời là dân tộc khác, mọi người ăn cơm, uống rượu hỏi thăm, chúc tụng nhau.

Du khách theo dõi và thưởng thức ẩm thực của dân tộc Lào tại buổi lễ

Khi đến thời gian hạ lễ, làm thủ tục mở gói. Tục mở gói có thể do ông chủ nhà chủ trì hoặc giao cho vợ chồng con trai, con gái chủ trì. Lễ mở gói chính là để hưởng lộc của tổ tiên và cùng tham gia cuộc thi đố vui. Khi vợ chồng người chủ trì bưng mâm lễ đến, cả mâm phải uống mỗi người hai chén rượu để mừng lễ lộc của gia chủ, sau đó mọi người nhận 1 gói cho mình và tham gia đoán trong gói của mỗi người đang cầm có bao nhiêu thứ, đây chính là cách để bà con kéo dài cuộc vui, cũng tùy vào mỗi nhà mà quy định thưởng phạt số chén rượu khác nhau.

Sau khi kết thúc buổi lễ, đồng bào dân tộc Lào đã trình diễn những điệu múa đặc trưng của dân tộc mình

Lễ mừng cơm mới không có phần hội nhưng không khí vui vẻ, tưng bừng ngày gặp mặt đã tạo nên sự náo nhiệt cho cả bản. Kin Khẩu hó là một lễ nghi mang đậm bản sắc dân tộc, đầy tính nhân văn của mỗi gia đình, dòng họ, bản mường của người Lào. Hiện nay tuy phần nghi lễ đã được đơn giản hơn nhưng vẫn được tổ chức đều đặn, có sức lan tỏa, ảnh hưởng nhiều đến các dân tộc khác, là một nghi lễ cần được bảo tồn và phát huy.

Đồng bào và du khách cùng hòa chung vào không gian văn hóa của dân tộc Lào

Buổi lễ đã thu hút đông đảo du khách và các cơ quan thông tấn báo chí đến theo dõi và đưa tin, qua đó là dịp du khách được tiếp cận gần hơn với văn hóa truyền thống của các dân tộc nói chung và dân tộc Lào nói riêng tại không gian "Ngôi nhà chung" Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam.

Hải Yến (ảnh Phạm Hương)