Đến “Làng” dự đám cưới của người Tày

(LVH)- Sáng 19/11, trong khuôn khổ các hoạt động Tuần “Đại đoàn kết các dân tộc - Di sản văn hóa Việt Nam” nghi lễ đặc sắc này đã được chính chủ thể văn hóa tái hiện tại làng dân tộc Tày, Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam.

Cưới xin là việc hệ trọng của cả đời người, vì thế, trong đám cưới truyền thống của mình, người Tày tiến hành rất cẩn thận. Theo tục lệ, cưới xin của đồng bào trải qua các bước: Lễ dạm hỏi; lễ hợp mệnh; lễ ăn hỏi và lễ cưới. Lễ nhận rể và đưa dâu là nghi lễ quan trọng trong chuỗi nghi lễ cưới hỏi của người Tày tỉnh Thái Nguyên. Trong các nghi lễ này chứa đựng những phong tục tập quán cũng như những chuẩn mực ứng xử văn hóa và vốn văn nghệ dân gian phong phú được đồng bào trao truyền qua các thế hệ và gìn giữ đến nay.

“Lồng lảng” là một nghi thức, là thủ tục làm lễ “xuất giá” cho người con gái đi lấy chồng.

Thông qua “Lồng lảng” lễ xin dâu, nhận rể và đưa dâu do chủ thể văn hóa đến từ huyện Định Hóa, Thái Nguyên thực hiện, giới thiệu đến các đại biểu, khách tham quan một nét đẹp trong văn hóa truyền thống của người Tày.

Toàn cảnh nhà trai sang nhà gái xin dâu (ảnh: Thanh Hà TTXVN)

Bước đầu, đại diện của nhà trai và đại diện nhà gái thay mặt cho hai gia đình giao tiếp với nhau. Nhà trai đến nhà gái xin dâu gồm có “quan làng ké”, “quan làng ón”, khươi (chàng rể) và phù rể. “Quan làng ké” là người đàn ông đã đứng tuổi, có gia đình hạnh phúc, vợ con đầy đủ, tốt đẹp. Ông thay mặt nhà trai thực hiện các nghi thức cần thiết, giải quyết mọi việc thuộc về quan hệ giữa gia đình nhà trai và gia đình nhà gái. “Quan làng ón” là người đàn ông còn khá trẻ, có tài ứng đáp và ca hát. Phù rể là thanh niên chưa vợ, đi cùng chàng rể để trợ giúp chàng rể những việc cần thiết. Tương tự như vây, đại diện nhà gái gồm có “pả mẻ ké”, “pả mẻ ón”, lùa (cô dâu) và phù dâu.

Trong đám cưới, những lúc thực hành các nghi tức theo phong tục, đại diện nhà trai và đại diện nhà gái “giao tiếp” với nhau bằng cách hát đối đáp. Đó là những bài thơ được diễn xướng theo một làn điệu riêng biệt trong đám cưới, có nơi gọi là “thơ lẩu” có nơi gọi là “hát quan làng” (hát đám cưới). Những lời hát chứa đựng tình cảm thương yêu của gia đình cũng như những lời dặn dò, răn dạy của cha mẹ dành cho con cái.

Cô dâu và chú rể quỳ lạy trước ban thờ tổ tiên nhà gái

Nghi thức “lồng lảng” có các bước :

Bước 1: Lễ xin dâu. Sau khi các thủ tục thăm hỏi chào mời giữa nhà trai và nhà gái đã xong, nhà trai dâng lễ và có lời về việc xin dâu.
Giờ “lồng lảng” do nhà gái và đại diện nhà trai thỏa thuận sau khi đã nhờ thầy “tào” thầy “then” lựa chọn. Giờ được chọn gọi là giờ tốt. Đúng vào giờ ấy, vị đại diện nhà trai (quan làng) hát, lời hát được dịch:
“ Hôm nay là ngày tốt ngày lành
Chúng tôi mới đưa gánh sang đây
Trầu cau mang đủ đầy trong dậu/
Rượu ngon vừa mới nấu đem sang
Gạo nếp tẻ mới sàng tròn hạt
Lợn béo con to nhất khênh về
Tiền mặt vừa đếm đi không thiếu
Mong ông bà lo liệu nhận cho
Đại lễ thành công tốt đẹp.”

Đồ đạc của cô dâu về nhà chồng

Bước 2: Sau khi được sự đồng ý của họ nhà gái, nhà trai trở về nhà và chuẩn bị lễ xin dâu. Lễ nhận rể và đưa dâu là một trong những nghi lễ quan trọng nhất trong đám cưới của người Tày.
Đoàn nhà trai đi đến ngõ nhà gái thì phải dừng lại trước sợi dây đỏ chắn ngang. Họ nhà trai và nhà gái cùng hát đối để trao đổi về việc nhà gái chăng dây chặn đường và thách uống rượu mới được bước qua.

Nhà trai hát:
“Hôm nay ngày tốt đẹp kết duyên
Chúng tôi ở làng bên bước tới
Thấy sợi dây giăng nối hai bên
…
Xin mọi người cới dây cho chúng tôi thôi ạ”

Nhà gái tháo dây và mời nha trai vào nhà để thực hiện các nghi thức xin dâu.

Cô dâu và chú rể bái lạy trước ban thờ tổ tiên nhà trai

Được trưởng họ nhà gái đồng ý, “quan làng” dẫn rể vào bái lạy “đẳm” (tổ tiên của gia đình). Con rể thắp hương và cùng cô dâu quỳ lạy trước bàn thờ nhà gái. Sau đó, chàng rể hát biểu thị lòng tri ân công lao cha mẹ đã gian khổ sinh thành và dưỡng dục người con gái để bây giờ trưởng thành, con rể xin đón về làm dâu.
Lúc này quan làng và họ nhà trai, nhà gái sẽ hát để bày tỏ tình cảm của mình…

Trong hát đám cưới, những bài hát “xin dâu” này rất phong phú. Tùy từng địa phương, tùy từng hoàn cảnh cụ thể và tùy từng “ông quan làng” có thể lựa chọn những bài khác nhau hoặc nhanh trí cải biên lời ca cụ thể cho thích hợp với hoàn cảnh gia đình.

Đây là những khúc hát chứa chan tình cảm, sự chăm lo của 2 gia đình đối với hạnh phúc của đôi trẻ. Lời hát thường làm rơi nước mắt các bà mẹ và người con gái đi làm dâu. Tiếp theo chủ hôn lần lượt mời từng người theo tôn ti gia tộc ra ngồi để nhận từ cháu rể những vái lạy tạ ơn. Mọi người được rể lạy, tùy tâm, biếu chú rể những đồng tiền và nói lời chúc phúc.

Con rể lạy tạ tổ tiên, họ hàng xong, thay mặt nhà gái “pả mẻ” hát những bài cảm ơn “quan làng” và không quên gửi cả những lời tâm huyết đến ông bà bên nội.
Sau lễ xin dâu, đại diện nhà trai hát những bài “cảm tạ” nhà gái, cảm tạ những người phục vụ trong đám cưới và ra về. Đoàn nhà trai ra khỏi nhà, đi một đoạn đường rồi dừng lại, chờ đoàn nhà gái đưa dâu về theo.

Bước 2:
Sau khi đoàn nhà trai đã ra khỏi nhà, lễ xuất giá “lồng lảng” dành riêng cho cô dâu bắt đầu. Đồ đạc (của hồi môn) của cô dâu mang theo để về nhà chồng có đủ chăn màn, quần áo và các đồ dùng khác, những tiện nghi tối thiểu đủ cho sinh hoạt của một gia đình, lại còn có quà để tặng bố, mẹ chồng nữa. Tất cả đã được chuẩn bị sẵn, mọi thứ đều gói bọc cẩn thận và buộc bằng những sợi dây đỏ. Toàn bộ các đồ đạc của cô dâu được mang ra xếp trước bàn thờ tổ tiên. Cô dâu đã được trang điểm, mặc bộ áo dài trang phục truyền thống, đầu đội khăn, thắt lưng đeo xà tích bằng bạc. Cô dâu bước ra trước bàn thờ, lạy tổ tiên, lạy mẹ, lạy cha.

Mẹ cô dâu đeo vào chân con gái đôi giầy, đội lên đầu con gái chiếc nón mới và nói nhỏ dặn dò con gái những điều cần thiết.
Con bước xuống cầu thang, mẹ đi theo từng bước. Người con gái (cô dâu) được nhắc nhở: trên đường về nhà chồng, dù có quên cái gì, nhớ cái gì cũng không được ngoảnh mặt trở lại nhà mình, gặp người quen không được cười, người lạ hỏi, không được thưa. Chỉ một lòng hướng về phía trước “đi theo chồng làm ăn”.

Chú rể đón cô dâu từ buồng hạnh phúc ra

Bước 3: Về đến nhà trai
Cô dâu và chú rể sẽ thắp hương và vái lạy tổ tiên nhà trai, được đại diện 2 bên gia đình dặn dò, nhắc nhở bằng những lời ca tiếng hát mọc mạc mà chứa chan tình cảm.
Cuối cùng, chú rể đưa cô dâu nhận buồng cưới đã kết thúc nghi lễ cưới xin của người Tày được giới thiệu tại “Làng”.

Dù là giới thiệu 1 nét văn hóa đặc sắc của người Tày với hình thức “tái hiện” nhưng được chính chủ thể văn hóa thực hiện, trong không gian đậm bản sắc dân tộc của mình, người đóng vai cô dâu là chị Nguyễn Thị Điệp đã nghẹn ngào nước mắt.
Chị chia sẻ “Giây phút đó, khi nghe những lời hát dặn dò của người đóng vai mẹ đẻ, mình đã xúc động, sống lại cái giờ phút thiêng liêng của đời người con gái. Ngày đó, mình đi lấy chồng, cũng trong ngôi nhà sàn, mẹ cũng hát dặn dò mình và cũng từ cái giờ phút đó, cô dâu nào cũng chẳng phải rời xa gia đình mình để làm dâu nhà người, sao không khỏi nghẹn ngào…”

Đến với những nghi lễ cưới xin của người Tày, trải nghiệm với một nét văn hóa đặc sắc của đồng bào được giới thiệu trong Tuần “Đại đoàn kết các dân tộc - Di sản văn hóa Việt Nam”. Trong những nghi lễ này, không chỉ chứa đựng những lễ thức mang tính tâm linh mà còn là dịp để hiện nét sinh hoạt văn hóa rất đặc trưng của người Tày đó là dân ca đám cưới hay thơ quan làng có cơ hội được phô diễn. Thông qua đây, sự phong phú trong kho tàng văn hóa của người Tày cũng như ý nghĩa nhân văn sâu sắc về tình cảm gia đình, tình yêu đôi lứa được dịp tôn vinh, giới thiệu.

Một số hình ảnh khác