Đến “Làng” tham dự Lễ cưới của đồng bào Raglai

(LVH) - Sáng 20/5, tại không gian làng dân tộc Raglai, đồng bào Raglai tỉnh Ninh Thuận đã tổ chức tái hiện trích đoạn Lễ cưới của dân tộc mình, buổi lễ thuộc chương trình hoạt động tháng 5 “Bác Hồ với Tây Nguyên, Tây Nguyên với Bác Hồ” diễn ra tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội).

Cũng như các dân tộc khác, đám cưới của người Raglai cũng trải qua nhiều nghi thức từ: Đính ước, ăn hỏi và lễ cưới. Người Raglai theo chế độ mẫu hệ nên mọi quyết định quan trọng nhất trong đám cưới nhà gái đều nắm vai trò chủ động và quyết định, nghi lễ cưới chính cũng được tổ chức ở nhà gái. Tuy nhiên, trong tình yêu và lễ dạm hỏi thì nhà trai vẫn là người chủ động đi hỏi vợ, khi đã được cô gái chấp nhận họ tiến hành nghi thức “lễ nhận hỏi”, đôi trai gái trao vòng cho nhau như một vật đính ước chờ ngày cưới. Lễ cưới của người Raglai là một trong những nghi lễ quan trọng thuộc hệ thống nghi lễ vòng đời, diễn ra trước sự chứng kiến của gia đình, dòng họ, cộng đồng.

Gia đình hai bên gặp mặt chuẩn bị cho lễ cưới

Trước khi tiến hành lễ cưới chính thức, còn có phong tục tiền hôn nhân (ngủ thảo để tìm hiếu nhau). Theo luật tục Raglai, người con gái phải để chàng trai chủ động, nếu bày tỏ tình yêu trước sẽ bị xem là không thùy mị, nết na, bị xóm làng chê cười, coi là hư thân mất nết. Trong quá trình ngủ thảo, nếu đôi trai gái cảm thấy thực sự yêu nhau sẽ xin hai bên gia đình cho phép tiến tới hôn nhân. Ngược lại nếu không ưng thuận thì chia tay trong êm đẹp, không oán giận hay ghét bỏ nhau. Sau khi gia đình hai bên đồng ý cho đôi bạn trẻ tiến tới hôn nhân thì nhà trai tìm ông mai, bà mối, là những người đứng tuổi, am hiểu phong tục tập quán, hiểu biết sâu rộng, nói năng hoạt bát để sang nhà gái tiến hành lễ hỏi.

Lễ cưới bên nhà trai

Mặc dù dân tộc Raglai theo thiết chế mẫu hệ nhưng con trai vẫn là người chủ động trong hôn nhân từ việc chọn đối tượng bạn đời cho đến việc đi hỏi vợ, vì vậy nhà trai phải qua nhà gái trước. Trong lễ ăn hỏi, nhà trai (gồm chàng trai, ông mai, bà mối, cô em gái) mang lễ vật, thường là một xấp lá trầu xanh, một chùm trái cau tơ, sang nhà gái. Đây là buổi đầu gặp gỡ chủ yếu là tìm hiểu hoàn cảnh, dạm hỏi ý tứ gia đình hai bên. 

Nghi lễ cưới chính được tổ chức ở nhà gái

Sau lễ ăn hỏi, trong khoảng thời gian chưa tổ chức lễ cưới (không hạn định, có thể là 1, 2 hay 3 năm), đôi trai gái tiếp tục tìm hiểu, thường xuyên qua lại để giúp các công việc phát nương, cày ruộng, cấy hái..., hai bên gia đình cũng qua lại nhà nhau bằng lễ đưa bầu rượu.
Để thực hiện Lễ đưa bầu rượu thì nhà gái (gồm 4 ông mai, 1 cô gái mang lễ vật trầu cau, thuốc lá, cô dâu tương lai) đến nhà trai. Nhà trai sẽ làm 3 con gà, chuẩn bị 3 ché rượu để đón nhà gái. Trong bữa ăn, cô dâu tương lai sẽ rót rượu mời bố mẹ chồng, sau đó hai bên rót rượu mời nhau, cùng ăn uống, bàn việc hôn nhân. Để tiến tới lễ cưới, nhà trai còn qua nhà gái để hai bên chính thức bàn chuyện cưới xin, làm lễ trao đồ cho cô dâu tương lai.

Cô dâu, chú rể trong ngày cưới

Sau khi đủ điều kiện để tổ chức lễ cưới, nhà trai gồm 4 người đến nhà gái, trao món đồ cho cô dâu tương lai, đưa lễ vật chính thức, bàn chuyện chuẩn bị cho lễ cưới. Lễ này được xem trọng vì hai bên xác định thời gian, hình thức tổ chức đám cưới. Khi hai bên quyết định tiến tới hôn nhân, nhà gái bày mâm cúng cho nhà trai khấn vái ông bà, chúa xứ sở thần hồn. Sau đó, chàng trai sẽ trao lễ vật, ngoài trầu cau, còn có thêm vòng tay (bằng đồng hay bạc), cuộn dây cườm màu trắng, xanh hoặc đen (tuyệt đối không mang dây cườm màu đỏ) vì máu đỏ tượng trưng cho người đã khuất, chết chóc. Nếu gia đình nhà trai khá giả còn có thêm khăn, áo, vải vóc ( nâu, xanh, xám) kiêng vải màu đỏ vì vì máu đỏ tượng trưng cho người đã khuất, chết chóc, cô gái sẽ nhận vật làm tin từ người yêu.

Chàng trai còn trao cho người yêu cái túi đựng trầu, cô gái đón nhận, têm ba mươi bảy miếng trầu, bổ ba mươi bảy miếng cau, cho vào túi, trao lại cho chàng trai. Đây là dịp để cô gái thể hiện sự khéo léo và tình cảm của mình. Không chỉ trao vật làm tin, trong lễ này, hai bên gia đình có thể tùy tình hình mà quyết định hình thức cưới trang trọng hay cưới phạt. Trong thời gian chờ lễ cưới, nếu một trong hai bên không muốn tiếp tục tiến tới hôn nhân thì tổ chức trả của, chịu phạt, bị cộng đồng lên án. Nếu chàng trai không cưới sẽ mất toàn bộ lễ vật đưa sang nhà cô gái, chịu phạt theo luật tục; nếu người con gái phá bỏ hôn ước thì chịu phạt lớn hơn, bị cộng đồng lên án gay gắt hơn.

Cô dâu, chú rể mới rượu, trầu cho ông mai

Lễ cưới của người Raglai được tổ chức ở cả nhà trai, nhà gái (nhà trai tổ chức ngày thứ nhất vào ngày lẻ, nhà gái tổ chức ngày thứ hai vào ngày chẵn). Khi thực hiện nghi thức cưới ở nhà trai xong, sang ngày thứ hai nhà trai xuất phát tới nhà gái từ sáng sớm.
Khi sang nhà gái, tùy điều kiện kinh tế từng gia đình mà họ mang theo lễ vật nhiều hay ít. Tuy nhiên, lễ vật bắt buộc trong đám cưới truyền thống bao gồm: Vòng cổ, vòng tay, Gùi đi nương, Cái rựa, Bát ăn cơm, Cái nỏ, Quần áo, tấm vải.

Cô dâu, chú rể mời rượu, trầu mọi người

Khi chàng rể tới nhà vợ phải rửa mặt tại cửa ra vào, sau đó vào nhà, tới ngồi cùng cô dâu đã đợi sẵn. Trong khi mọi người mời nhau miếng cau trầu lộc hay điếu thuốc thì cô dâu, chú rể thực hiện nghi lễ cúng ông bà tổ tiên, mời ông bà về chứng giám cho lễ thành hôn của hai người, cho phép chú rể đeo chuỗi hạt cườm, vòng tay cho cô dâu. Một điều đặc biệt là mâm cúng ông bà tổ tiên của cô dâu, chú rể phải có gà luộc nguyên con, 2 bát cơm với ý nghĩa có bát ăn bát để, cầu mong ông bà phù hộ cho đôi vợ chồng trẻ thuận hòa, làm ăn gặp nhiều may mắn. Cúng xong họ xem bói lưỡi gà, xem bói lá trầu, xem bói chân gà ,rồi cô dâu, chú rể rót rượu mời nhau.
Tiếp theo là đưa các vật lễ vào cúng cầu mong mùa màng tốt tươi, ngô, lúa đầy kho, vợ chồng hòa thuận, yêu thương nhau trọn đời. Vật cúng bao gồm: gùi, nỏ, rựa, bát ăm cơm.

Lời ông mai nhà trai: "Hôm nay ngày lành tháng tốt nhà trai mang lễ sang nhà gái,mong nhà gái nhận cho để chứng nhận mối nhân duyên vợ chồng này.mong ông bà tổ tiên phù hộ cho vợ chồng hạnh phúc, sinh con trai con gái, biết làm nương, biết săn bắn để cuộc sống ấm no đầy đủ.làm nhà sàn cao, cột to, lúa nương đầy gùi, ngô đầy nhàcon đàn cháu đống vui khỏe". Ông mai nhà gái và bố mẹ cô dâu đứng lên nhận và kiểm tra xem lễ vật đầy đủ hay không? Sau đó ông mai nhà gái nói: "Lễ vật nhà trai mang đến đã đầy đủ như đã thống nhất chúng tôi đã nhận đầy đủ. Mong hai vợ chồng trẻ sống với nhau hạnh phúc trọn đời như nhưng cây to ở trong rừng, như con sông con suối chảy mãi ở buôn làng".

Nhà gái dọn mâm cỗ để mọi người cùng ăn uống, chúc phúc cho cô dâu, chú rể

Sau nghi lễ cúng ông bà tổ tiên, cô dâu chú rể mời rượu ông mai, bà mối, anh chị em họ hàng hai bên (cô dâu mời nhà trai, chàng rể mời nhà gái). Tiếp đó vợ chồng sẽ mời cơm, mời thịt, mời rượu nhau.Tục lệ vợ chồng mời cơm nhau là một lời nhắc nhở phải luôn yêu thương, chăm sóc nhau, giữ tình cảm thủy chung son sắt. Việc dùng tay để gắp ( bốc) cơm là thể hiện sự gắn kết con người với cây lúa, cầu mong cây lúa nặng hạt để thóc đầy kho, cơm đầy nồi. Sau đó, nhà gái sẽ dọn mâm cỗ để mọi người cùng ăn uống, chúc phúc cho cô dâu, chú rể. Đây cũng là dịp để người Raglai đánh mã la, hát hò, vui chơi. Sáng hôm sau, nhà gái tổ chức bữa cơm thịnh soạn mời nhà trai thưởng thức rượu, đầu lợn, tiễn nhà trai, đồng thời gửi kèm theo rượu, thịt lợn để nhà trai về mời mọi người ăn uống.

Mọi người cùng nhảy múa chúc phúc vợ chồng trẻ

Sau ngày cưới, bố mẹ cô dâu, đôi vợ chồng trẻ sẽ qua nhà chú rể để thăm thông gia, làm mâm cơm cúng ông bà, tổ tiên. Lễ vật mang theo gồm 1 con gà, 1 ché hoặc 1 bầu rượu. 1 gùi củi để vợ chồng bày cúng gia tiên, người chồng xin phép ông bà tổ tiên, cha mẹ mình từ nay về làm con rể nhà khác, cầu mong tổ tiên phù hộ.
Đồng thời, nhà trai cũng tùy vào điều kiện kinh tế mà đáp lễ bằng tặng phẩm như: lợn, trâu, bò, gùi, nồi, bát… Sáng hôm sau, nhà trai tiễn ông bà thông gia, vợ chồng con trai ra về, người con trai sẽ ở rể bên nhà vợ. Từ đây hai bên thông gia luôn gần gũi, giúp đỡ nhau. Kết thúc phần lễ, mọi người cùng nhau đánh mã la, hát siri (hát đối đáp), độc tấu đàn đá, độc tấu đàn chapi, Vũ điệu Raglai, hát đối đáp để chúc phúc cho đôi vợ chồng trẻ. Đám cưới người Raglai phản ánh vai trò quan trọng của người phụ nữ trong chế độ mẫu hệ và thể hiện nét sinh hoạt văn hóa đặc trưng của người Raglai.

Nhiều đoàn khách tham quan cũng có mặt tại làng dân tộc Raglai theo dõi đồng bào tổ chức lễ cưới

Lễ cưới của đồng bào Raglai đã thu hút nhiều đoàn khách tham quan tới theo dõi, qua đó, đồng bào có thể tự giới thiệu văn hóa của dân tộc mình và du khách cũng có dịp tiếp cận, hiểu thêm về văn hóa dân tộc Raglai tại "Ngôi nhà chung" Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam.

Hải Yến