Lễ rước thần giữ lửa trong nhà của người Mông tỉnh Cao Bằng

(LVH) - Sáng 3/9, đồng bào Mông đến từ xã Đa Thông, huyện Hà Quảng tỉnh Cao Bằng đã tái hiện nghi lễ rước thần giữ lửa của tổ tiên dòng họ Vương, đây là một trong những hoạt động chào mừng Quốc khánh 2/9 tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội).

Lễ rước thần giữ lửa của dòng họ là một nghi lễ truyền thống có từ rất lâu đời mang đậm nét văn hóa riêng biệt trong đời sống của mỗi gia đình, dòng họ đồng bào dân tộc Mông. Người Mông quan niệm mỗi dòng họ đều có vị thần giữ lửa riêng của mình, nên ngay sau khi kết hôn và dựng nhà mới, người chủ gia đình sẽ chọn ngày lành tháng tốt đưa bàn thờ tổ tiên vào nhà và đồng thời thực hiện nghi lễ rước thần giữ lửa của dòng họ dể phù hộ độ trì cho gia đình làm ăn phát đạt, vợ chồng hòa thuận và gặp nhiều may mắn.

Đồng bào Mông chuẩn bị một con lợn để làm lễ  

Nghi lễ này do chính người chủ nhà là người hành lễ, và nhờ những người anh em trong nhà phụ giúp. Trước khi làm lễ, chủ gia đình sẽ chuẩn bị sẵn một chiếc rọ nhỏ được đan thủ công bằng lạt của cây tre, và một con lợn, hoặc con chó không quy định về độ to nhỏ.

Đồng bào Mông thực hành nghi lễ

Trong khuôn khổ buổi tái hiện tại Làng Văn hóa -Du lịch các dân tộc Việt Nam, đồng bào Mông đã tái hiện nghi lễ rước thần giữ lửa của tổ tiên dòng họ Vương. Đầu tiên chủ nhà đội mũ, trên tay cầm một que củi cháy, một quả trứng và ba ngọn cỏ lau đứng ngay trước cửa nhà bắt đầu khấn gọi thần linh của tổ tiên đến chứng giám.

Khi đã mời thần giữ lửa xong. Gia đình bắt đầu đưa con vật làm lễ ra làm thịt. Điều đặc biệt theo quan niệm tín ngưỡng của người dân tộc Mông thì con vật tế trong nghi lễ này dù là chó hay lợn đều bắt buộc phải là “con cái” chứ tuyệt đối không sử dụng con đực để làm vật cúng.

Một điều đặc biệt kiêng kị bắt buộc khác phải tuân thủ, trong nghi lễ này của người dân tộc Mông tỉnh Cao Bằng là khi người chủ nhà làm lễ, mọi người xung quanh có thể nói chuyện, giao tiếp thoải mái bằng tiếng dân tộc Mông. Nhưng anh em, bạn bè đến dự tuyệt đối không được nói chuyện bằng ngôn ngữ của dân tộc khác. Vì người Mông quan niệm thần giữ lửa là vị thần đặc biệt, lưu giữ những giá trị truyền thống thuần túy riêng của gia đình dòng họ người Mông. Chính vì thế, nếu trong quá trình làm lễ mà có người nói chuyện bằng tiếng của dân tộc khác, thì vị thần đó không phải của riêng gia đình dòng họ người Mông nữa.

Khi làm thịt con vật tế và luộc chín xong, chủ nhà sẽ cùng anh em đi vào trong nhà và đóng cửa lại để hành lễ (ý nghĩa của việc đóng cửa là ngăn những con ma xấu và rước ma tốt vào nhà). Chủ nhà sắp mâm lễ có sẵn năm ống đựng đồ lễ, năm chén được làm từ cây trúc để đựng nước canh và một đoạn tre nhỏ được buộc bằng sợi dây,  tượng trưng đã buộc chân con vật làm lễ dâng cho thần giữ lửa.

Chủ nhà bắt đầu dùng vỏ quả bầu hồ lô đã được đục sẵn một lỗ nhỏ, múc ba lượt nước canh luộc thịt cho vào chén, sau mỗi lượt múc lại khấn: “Hỡi thần giữ lửa! hôm nay ngày lành tháng tốt gia đình làm lễ để dâng lên thần. Nếu người Mông đến thì mang đến 9 cặp vợ chồng. Nếu kẻ xấu đến thì mang đến 10 cặp nô lệ. Người Mông đến thì mang vòng vàng to bằng cổ tay. Kẻ xấu đến thì mang vòng vàng chỉ bằng sợi chỉ”. Sau mỗi lượt rót và khấn, các chén nước canh được đưa cho mọi người xung quanh cùng uống để lấy may.

Tiếp theo, với sự trợ giúp của mọi người, chủ nhà bắt đầu cắt mỗi thứ năm miếng đầy đủ bộ phận nội tạng chân, đuôi, đầu của con vật, một quả trứng và cơm đựng vào năm ống. Ba loại lễ vật cơm, trứng và thịt ba chỉ là ba thứ đồ lễ bắt buộc phải được đặt vào bát lễ đầu tiên, sau đó mới đến các bộ phận khác. Riêng phần thủ của con vật tế thì được đặt thứ tự, phần miếng thịt môi được đặt ở bát đầu tiên, sau đó mới đặt phần thịt thủ ở các bát tiếp theo tính thứ tự từ trái sang phải của mâm lễ, phần thịt thủ và thịt của bốn chân giò khi đặt vào làm lễ thì được đặt chéo nhau giữa các bát ở trong mâm.

Sau khi đã rót đủ ba lần nước canh và năm lần khấn đồ lễ đúng với phong tục của gia đình, dòng họ. Gia chủ sẽ ăn một bát cơm cùng thần linh và sau đó tiến ra cửa đọc những câu khấn với nội dung thần linh phù hộ cho cho gia đình ấm no hạnh phúc, vật nuôi trong nhà được phát triển. Từ lúc đó cánh cửa của gia đình được mở ra, và tiếp đón những anh em họ hàng, bạn bè gần xa thoải mái trò truyện bằng ngôn ngữ của dân tộc Mông và các dân tộc anh em khác.

Sau phần lễ là phần hội với nhiều trò chơi dân gian truyền thống của đồng bào Mông

Sau cùng là nghi thức treo rọ (Thần giữ lửa) trong nhà, người chủ nhà đặt một bát đồ cúng trong mâm lễ lên giường của hai vợ chồng, các bát còn lại đưa cho mọi người đem ra bếp lửa nướng và cùng nhau ăn để lấy lộc, đồng thời, đem chiếc rọ đựng bên trong là quả bầu và thanh tre nhỏ được buộc dây (đại diện cho thần canh giữ lửa gia đình) lên tường ngay phía trên giường của hai vợ chồng hướng ra bếp để trông, giữ lửa và luôn sưởi ấm, phù hộ cho gia đình làm ăn phát đạt. Bên trong ngôi nhà của đồng bào dân tộc Mông, thì gian buồng ngủ của hai vợ chồng chủ nhà luôn sát kề với bếp lửa của gia đình. Chiếc rọ mang hồn thần có thể được tháo xuống làm lễ nhiều lần, nếu trong gia đình có người ốm đau hoặc sảy ra việc ngoái ý muốn.

Nghi lễ rước thần giữ lửa là nghi thức tín ngưỡng quan trọng không thể thiếu trong cuộc sống gia đình, dòng họ người Mông. Ngày nay, trong xu thế hội nhập và phát triển, đồng bào dân tộc Mông ở Cao Bằng vẫn luôn gìn giữ bản sắc riêng của dân tộc mình, góp phần làm phong phú thêm sắc màu văn hóa các dân tộc Việt Nam.

Hải Yến (Ảnh Việt Hải)