Tết mùa mưa của người Hà Nhì

(LVH) - Sáng 30/4, nằm trong hoạt động tháng 4 “Sắc màu các dân tộc Việt Nam” đồng bào Hà Nhì (xã Ka Lăng, huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu) đã tái hiện Tết mùa mưa tại không gian làng dân tộc Hà Nhì, Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội).

Tết Mùa mưa được tổ chức vào tháng 5 âm lịch hàng năm, khi bắt đầu mùa mưa và khi lúa đã đến thì con gái, dân bản sẽ họp bàn và thống nhất ngày cúng. Thường thì ngày cúng được chọn là ngày Hợi (con Lợn) hoặc ngày Thìn (con Rồng). Khi đã chọn được ngày các hộ gia đình sẽ gần như cùng lúc tổ chức các nghi thức của Tết Mùa mưa. Với mong muốn cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, cây trồng vật nuôi sinh sôi nảy nở và cầu mong ông bà tổ tiên phù hộ cho con cháu được khỏe mạnh.

Từ chiều hôm trước, phụ nữ trong nhà sẽ đi lấy lá chuối, ngâm gạo nếp, chuẩn bị các đồ dùng, vật dụng cho lễ cúng, gồm: 3 con gà, 10 quả trứng gà, 1 bát gạo, 3 chiếc bánh dày, 1 lít rượu trắng, 3 đôi đũa, 2 bát cháo, 2 bát gà luộc xé, 10 chén uống rượu bằng tre, 1 giỏ đựng cơm, 1 lồng gà, 1 chiếc mẹt hoặc mâm to, 1 chiếc mẹt hoặc mâm nhỏ, 1 cây đu mắc trong nhà.

Rạng sáng hôm sau, vào ngày hợi, những người phụ nữ trong nhà sẽ đồ xôi, giã bánh dày. Gạo nếp được lựa chọn là loại nếp thơm, dẻo do chính bàn tay của những người trong gia đình cấy trồng. Giã xong, họ sẽ nặn thành 3 chiếc bánh dày, chủ nhà là đàn ông hoặc phụ nữ đều có thể thực hiện nghi thức cúng.

Những chiếc bánh dày vừa mềm, vừa trắng, vừa rẻo dâng cúng tổ tiên, với ý nghĩ đây chính là những thành quả lao động vất vả của gia đình trong năm qua, đồng thời là thứ lễ vật thơm ngon mong tổ tiên về chứng giám cho lòng thành của gia chủ, phù hộ cho gia chủ năm tới được mùa màng bội thu.

Cúng xong chủ nhà sẽ chia cho các thành viên trong gia đình ăn bánh và chuẩn bị cho phần nghi thức tiếp theo.

Ăn bánh dày xong chủ nhà sẽ thực hiện nghi thức gọi hồn của các thành viên trong gia đình. Lễ vật gồm 2 con gà, 1 quả trứng, 1 bát nước trắng, 1 chai rượu và một số vật dụng, trang sức không thể thiếu đó là vòng tay, khăn, áo, quần, váy của các thành viên trong gia đình. Sau đó gia chủ tiến hành gọi hồn :
« Hồn ơi
Hồn đi nương đi rãy
Hồn đi chơi đi lạc
Hồn hãy về với chủ
Để cho chủ khỏe mạnh, không ốm, không đau »
Cúng xong chủ lễ sẽ mang tất cả các lễ vật vào nhà, để cạnh bàn thờ sau đó sẽ cho các thành viên trong nhà cùng uống bát nước trắng, khi từng người uống nước sẽ đồng nghĩa với việc hồn của họ đã trở về, sau đó gia chủ sẽ trả lại trang sức, quần áo, vật dụng cho từng người.

Để thực hiện nghi thức tiếp theo gia chủ sẽ thực hiện việc cắt tiết gà, đồng thời cho mọi người trong gia đình chuẩn bị 2 bát cháo, 2 bát thịt nạc gà xé, 1bộ gan gà luộc, 2 chén rượu, 2 đôi đũa để cúng 2 bên nội ngoại.
Chuẩn bị xong gia chủ dâng mâm lễ vật lên cúng 2 bên tổ tiên nội ngoại:
"Hỡi các tổ tiên bên nội bên ngoại
Hôm nay là ngày lành tháng tốt
Là ngày tết Mùa mưa
Con cháu đã chuẩn bị xong lễ vật rồi
Lê vật có bát cháo, có thịt gà ngon, có chén rượu thơm
Kính mời tổ tiên bên nội bên ngoại về đây thụ hưởng
Phù hộ cho con cháu trong nhà được mạnh khỏe
Cho lúa đầy bồ, cho trâu, bò, lợn, gà thành đàn"
Cúng xong, tùy từng gia đình sẽ ưu tiên cho trẻ nhỏ hoặc người già ăn trước rồi sau đó cả gia đình mới cùng ăn. Cũng có thể gia chủ sẽ mời thêm anh em, bạn bè, hàng xóm láng giềng đến ăn Tết với gia đình mình.

Ăn xong các gia đình cho trẻ nhỏ chơi cây đu. Trước khi cho trẻ nhỏ chơi đu chủ nhà sẽ buộc cây gai, cây hạt dẻ vào ống tre cùng với 1 ngọn đuốc. Chủ nhà sẽ dùng tay đẩy chiếc đu về phía trước với mong muốn xua đuổi hết tà ma ra khỏi cây đu và ra khỏi nhà để không còn cuối nhiễu trẻ nhỏ và người trong gia đình nữa. Làm lý xong, gia chủ sẽ bỏ cây gai, cây hạt dẻ, ống tre và ngọn đuốc đi và cho trẻ nhỏ bắt đầu chơi đu. Cây đu được dựng ở trong nhà cho trẻ nhỏ còn người lớn sẽ cùng nhau chơi cây đu được dựng ở khu đất giữa bản.

Tết mùa mưa được người Hà Nhì tổ chức trong 4 ngày, đồng thời đây cũng là 4 ngày kiêng kỵ bắt đầu từ ngày hợi, tí, sửu đến hết ngày dần. Trong 4 ngày này, mọi người trong gia đình không được đi làm mà chỉ vui chơi và nhau ăn uống, múa hát ai ai cũng vui vẻ. Đây cũng chính là thời gian nghỉ ngơi, lấy lại sức lao động sau một năm làm lụng vất vả.

Hải Yến (ảnh: Ngọc Tân)