Đồng bào Gia Rai tổ chức Lễ Mừng chiến thắng tại "Ngôi nhà chung"

(LVH) - Sáng 19/5, tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội), đoàn nghệ nhân đồng bào dân tộc Gia Rai phối hợp cùng Nhà hát Ca múa nhạc tổng hợp Đam San, tỉnh Gia Lai đã tái hiện Lễ mừng chiến thắng của dân tộc mình tới du khách tham quan với không khí vui tươi phấn khởi, nhân kỷ niệm ngày sinh nhật Bác Hồ kính yêu.

Mừng chiến thắng là dịp để cộng đồng người Gia Lai thực hiện lời hứa trả ơn thần linh sau những đợt chống lại thiên tai, dịch họa, đồng thời cầu xin các vị thần tiếp tục giúp đỡ để cộng đồng được mạnh khỏe, bình yên, có những mùa vụ tươi tốt, đủ đầy. Lễ mừng chiến thắng thường được tổ chức sau khi mùa vụ đã hoàn tất. Đó là phong tục từ xưa, khi các làng Gia Rai đánh nhau để tranh giành nô lệ. Làng nào thắng dùng những nô lệ chiếm được bán cho làng khác lấy tiền mua trâu và các lễ vật, tổ chức lễ ăn mừng với tên gọi là Lễ mừng chiến thắng. Ngày nay, phong tục này không còn nữa, nhưng để nhớ về truyền thống của mình, người Gia Rai tổ chức Lễ mừng chiến thắng như một sinh hoạt văn hoá văn nghệ cộng đồng trong thời gian nông nhàn.

Theo truyền thống, lễ vật chính của Lễ mừng chiến thắng gồm một con trâu, một con heo lớn, năm con gà (là gà mái, màu đen), một ghè rượu lớn đặt ngay cây nêu và rất nhiều ghè rượu của dân làng mang đến đặt xung quanh cây nêu, các loại rau, gạo... Toàn bộ cộng đồng làng đều tự nguyện tham gia hoạt động. Vị già làng uy tín sẽ được chọn làm chủ lễ. Việc chuẩn bị cho lễ mất khoảng 3 đến 4 ngày, lễ chính của làng diễn ra trong vòng một ngày, từ sáng sớm đến khuya. Trước đó, dân làng đã họp tại nhà rông để nghe già làng thông báo về việc chuẩn bị tổ chức lễ và phân công nhiệm vụ cho từng người, từng hộ gia đình. Đến ngày diễn ra lễ, dân làng tập trung tại nhà rông và làm việc theo sự phân công trước đó. Sau khi dựng cây nêu và hoàn tất khâu chuẩn bị, lễ cúng cây nêu được tiến hành.

Có hai người giúp việc cho thầy cúng (chủ lễ) gồm một nam một nữ, chịu trách nhiệm chuẩn bị lễ vật đặt lên bàn cúng. Lễ vật gồm có một cái đầu heo, một cái đuôi heo, một ít gan gà, thịt ức gà, một ít gan heo, thịt thăn heo (toàn bộ là thịt sống) cùng với một xang (xiên) thịt heo nướng, một xang thịt gà nướng được đựng trên cái mẹt lót lá chuối, đặt trước cây nêu. Nam giúp việc bưng một ghè rượu lớn đặt ở chân cây nêu và chuẩn bị nước để đổ vào ghè rượu này; chuẩn bị bốn ghè rượu nhỏ hơn đặt ở hai bên cây nêu, mỗi bên 2 ghè. Sau đó, người này bưng một chơnang (bàn đặt lễ vật cúng), trên đó có một con gà đã nướng chín, một ít thịt nạc heo nướng giã nhỏ, một ít thịt heo thái cục nướng chín. Lễ vật đã đầy đủ, lễ cúng cây nêu được bắt đầu.

Thầy cúng ra đứng chính giữa, ngay cây nêu, hai người giúp việc đứng hai bên người cúng và lùi về sau, nữ bên tay phải, nam bên tay trái. Tiếp đến là bốn nam thanh niên cầm khiêl và đao ngồi ở hai bên cây nêu, vị trí sau già làng và hai người giúp việc. Dân làng cầm cồng chiêng, trống đứng thành một hàng dài phía sau lưng thầy cúng. Già làng giơ hai tay lên cao và khấn:

Lời khấn: "Hỡi bà H’Pôm, hỡi ông trời xin hãy ghé mắt nhìn dân làng chúng tôi đang tụ tập ở nơi trồng cây nêu này. Hỡi thần núi, thần nước, thần Dăm Dua theo giữ, thần Chư Ă theo dìu, thần Chư Hơgrông cai quản. Xin các thần cho dân làng được mạnh khỏe, bình an, vui vẻ như cánh chim trên trời, như dòng nước dưới suối, xin cho dân làng được mãi bình yên. Tôi xin khấn cùng thần linh những điều ấy. (già làng dừng lại hút một ngụm rượu ghè). Hỡi các thần linh, đây gan còn tươi mới, đây máu còn nóng hổi, đây thịt còn thơm tho, xin các thần hãy đến hưởng nhận trước’’.

Già làng dứt lời khấn, họ đội cồng chiêng đánh chiêng trống lên. Trống và chiêng hú lên ba hồi. Nam giúp việc đổ nước vào ghè rượu cúng, mời già làng uống trước. Sau đó, già làng đổ nước mời lại hai người giúp việc. Đội cồng chiêng của làng biểu diễn bài Mừng chiến thắng đánh chiêng và xoang bốn vòng quanh cây nêu, di chuyển theo thứ tự: Hai người cầm khiên, đao ở bên trái cây nêu đi theo hướng vòng tròn về phía tay phải, hai người cầm khiên, đao ở bên phải cây nêu đi theo hướng ngược lại, vòng quanh cây nêu và già làng; người giúp việc nữ đi theo hướng của hai người cầm khiên, đao ngồi cùng phía với mình; đội chiêng và suang đi theo chiều ngược kim đồng hồ, tạo thành vòng tròn ngoài bao bọc tất cả những người trên. Già làng ngồi tại vị trí khi cúng, uống rượu và hút rượu trong ghè ra ly làm bằng ống tre. Nam giúp việc mang ly rượu đi mời lần lượt từng người đánh cồng chiêng uống.

Sau bốn vòng chiêng, đội cồng chiêng và xoang xếp thành hàng ngang sau lưng già làng, nữ đứng phía trước, nam đứng phía sau. Người cầm trống đánh lên ba tiếng, đội chiêng hú một hồi. Tiếp đến, già làng mời tất cả những người đánh cồng chiêng và xoang uống rượu ở các ghè đã được chuẩn bị. Trong Lễ mừng chiến thắng của người Jrai làng Chúet 2, sau nghi lễ cúng cây nêu này, làng tổ chức lễ ăn trâu cộng đồng và tiếp tục đánh chiêng, xoang. Hình ảnh bốn thanh niên cầm khiên, đao đi ngược nhau trong nghi lễ cúng cây nêu là hình ảnh tượng trưng cho các chiến binh của hai làng đang chiến đấu để tranh giành nô lệ.

Đội cồng chiêng tượng trưng cho sự cổ vũ của dân làng đối với các chiến binh ấy. Khi dựng cây nêu, người Jrai nơi đây trồng thêm một cây goòng (cây bông gòn) ở ngay cây nêu đó. Họ coi đây là dấu hiệu để nhận biết việc tổ chức lễ này có được các thần linh đồng ý hay không. Nếu cây goòng sau này sống và tươi tốt, chẻ ra ba nhánh là điều tốt, dân làng được ấm no, mạnh khoẻ. Nếu cây chết hoặc sống nhưng chỉ chẻ ra một hoặc hai nhánh là điều xấu, làng sẽ gặp xui xẻo, mất mùa hoặc có người ốm đau, chết.

Ở phần hội, ngoài cồng chiêng, xoang còn có múa khiên, múa lao với những động tác vờn trâu, rước lửa thể hiện tinh thần chiến thắng. Đây cũng là dịp để những chàng trai, cô gái khoe tài năng, công lao của mình đã góp phần công sức nhỏ bé xây dựng buôn làng ấm no nhất là những chàng trai dũng cảm còn có trách nhiệm bảo vệ sự an toàn, bình yên của buôn làng.

Mừng chiến thắng là lễ hội rất đặc trưng của người Gia Rai nói riêng và trong văn hóa Tây Nguyên nói chung. Sau khi kết thúc các nghi lễ, đồng bào Gia Rai cùng vui hội, nổi cồng chiêng, uống rượu và nhảy múa trong không khí vui tươi, phấn khởi.

Thúy Nga