Lễ mừng cơm mới dân tộc Mường tỉnh Hòa Bình

(LVH) - Sáng 10/11, đồng bào dân tộc Mường tỉnh Hòa Bình đang tham gia hoạt động hàng ngày tại “Làng” đã tổ chức tái hiện Lễ mừng cơm mới, đây là một trong hoạt động tháng 11 “Bài ca kết đoàn” tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội).

Lễ mừng cơm mới của đồng bào Mường được tổ chức hàng năm vào dịp thu hoạch vụ mùa khoảng tháng 9,10 âm lịch. Lễ này có từ thời xa xưa (Đời Hơ). Theo quan niệm của người Mường sau khi lúa chín được đưa về nhà, gạo mới nấu thành cơm phải đem cơm đó đi cúng ông bà tổ tiên trước sau đó mới được ăn nếu không vụ mùa sau sẽ mất mùa.
Đến mùa lúa chín, chủ gia đình chọn ngày tốt ra thăm ruộng, ngắt bảy hoặc chín bông lúa nếp cái đẹp tượng trưng cho bảy vía hoặc chín vía lúa ở ruộng nhà mình tết thành một bó nhỏ đem treo ở dầu cột cái trong nhà nơi cạnh bàn thờ tổ tiên. Sau nghi thức này mọi người mới được ra đồng gặt lúa. Sau khi thu hoạch mùa bà con làm lễ cúng cơm mới. Mâm cỗ cúng phải đầy đủ gồm: cơm non, cá nướng, thịt lợn và hai món chính bắt buộc đó là cơm non và cá nướng. 

Lễ này từ xa xưa chủ yếu là phần lễ (nghi thức, cách thức, nghi lễ bày biện) để thầy mo, thầy cúng hay thầy trượng làm các thủ tục cúng lễ theo phong tục truyền thống. Phần hội gần như bị mờ nhạt mà chủ yếu là bà con họ hàng gia đình dân làng đến chơi (vì tổ chức từng gia đình) họ mang cồng chiêng và ban nhạc cò ke ống sáo ra cùng nhau sắc bùa vui chơi trong một ngày, thường kết thúc vào buổi tối. Trong dân gian họ chỉ gọi chung là "Ăn cơm mới" hay lễ mừng cơm mới, họ không gọi là "lễ hội" mà là hội nằm trong lễ.

Lễ mừng cơm mới diễn ra tại không gian làng dân tộc Mường, Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam hôm nay được tổ chức với lễ mừng cơm mới nguyên bản Đời Hơ. Mời nhóm thầy mo, thầy cúng vùng Mường Vang về làm lễ. Hôm nay, con cháu làng Mường mang những gì ngon nhất, đẹp nhất cúng đất trời, mời tổ tiên, cảm tạ các vị thần đã mang đến cho gia đình, bản làng vụ mùa no ấm, cầu mong cho các dân tộc anh em ăn nên làm ra, ăn yên ở lành, may mắn hạnh phúc và trừ khử các loại xấu theo phong tục và tâm linh dân tộc Mường.

Người Mường xưa cứ sau khi gặt hái vụ mùa là các gia đình chuẩn bị lễ mừng cơm mới trước hàng tháng gồm: Gạo nếp mới, gạo tẻ mới, lá Troông ( lá mầu), rượu mới (nấu bằng gạo nếp mới), thực phẩm gà, vịt, cá, măng, mộc nhĩ, nấm hương, các loại gia vị, trầu cau, chuẩn bị tre, trúc đan mâm và dàn để mâm cúng lễ, các loại công việc khác như rượu cần, đan khuốc, đan kha,... Toàn bộ công việc trên đầy đủ cho 4 mâm cúng lễ (các lễ vật phải đầy đủ trước khi tổ chức lễ cúng).
Bốn mâm lễ vật cho 4 nhóm thần, gồm: 2 mâm cho 6 ông tượng trưng cho các vị thần bảo trợ nông nghiệp (3 anh em ông Khoồng, Doòng, 3 ông Chang) xưa phải có cơm nếp màu trắng tím hoặc trắng đỏ mà tốt nhất là ngũ sắc. Một mâm đầy đủ nghi lễ cho ông công thần linh Thổ công- bản thổ- thổ địa, bà Chúa Thác Bờ và các thần khác. Một mâm cho gia tiên, thành hoàng, Bác Hồ.

Chuẩn bị "bát, rác, mách" 3 cành tráy mách để mát cửa mát nhà, mát trên mát dưới sân, mát các loại vật nuôi...
Tiến hành buổi lễ, thầy mo - thầy cúng mặc đúng trang phục và các vật hành lễ như: dao, quạt mũ để làm lễ và kêu thay lậy đỡ cho gia chủ cho làng Mường. Lời khấn với nội dung:“Hôm nay là ngày lành tháng tốt tại làng dân tộc Mường, Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam, Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội. Mo thỉnh các thần các ông Cun Khồng ( Khồng, dòoy và chàng Wang - thần bảo trợ nông nghiệp, dạy bảo người dân cầy bừa, cấy hái làm nương làm ruộng, canh tác tăng gia sản xuất nuôi sống con người .
Cầu mùa màng, cầu chăn nuôi phát triển. Cầu điều lành điều tốt mang đến điều xấu điều gở mang đi. Năm nay, năm tới các thần, các ông thu mang bắt điều xấu điều gở điều ác, ma quỷ mang về Mường trời tiêu hủy. Cầu khao thần sâu bọ không phá hoại mùa màng. Cầu con cháu toàn gia làng Mường và Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam ăn nên làm ra, ăn yên ở lành, may mắn tai qua nạn khỏi, ấm no hạnh phúc, đoàn kết đùm bọc nhau cùng phát triển".

Trong khi thầy cúng khấn, những người phụ nữ trong gia đình Mường thực hiện nghi thức đâm đuống giã gạo trong hội lễ. Đâm đuống là cuộc hòa nhạc bằng cối giã gạo, tập tục đâm đuống của đồng bào Mường là một tục lệ đẹp thiết thực biểu hện tấm lòng trân trọng thành quả lao động của con người trong sản xuất nông nghiệp và sự đoàn kết giữa người với người trong bản Mường. Lễ mừng cơm mới là một nét đẹp trong văn hóa của người Mường bởi qua đó thể hiện được truyền thống uống nước nhớ nguồn, hiếu kính với tổ tiên, ông bà cha mẹ, thể hiện tình cảm gia đình, tình làng nghĩa xóm luôn gắn kết bền chặt.

Hải Yến (ảnh: Ngọc Tân)