Tái hiện Tục đi sim của dân tộc Tà Ôi

(LVH) - Sáng 30/6, trong khuôn khổ các hoạt động tháng 6 với chuyên đề “Ngày hè của em”, đồng bào dân tộc Tà Ôi, huyện A Lưới (Thừa Thiên Huế) đã tái hiện tục đi sim - một nét văn hóa độc đáo của dân tộc mình tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam, Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội.

Những già làng Tà Ôi cho biết Pộôc xu hay còn gọi là “Đi sim” là tập tục đã có từ lâu đời đến ngày nay vẫn còn lưu truyền trong các thế hệ trẻ. Các chàng trai cô gái đã đến tuổi trăng tròn sau một ngày lên nương làm rẫy, đêm đêm vào mùa trăng sáng đẹp trời, họ lại nô nức rủ nhau đi sim. Đi Sim là dịp để các đôi nam nữ đến tuổi dựng vợ gả chồng tìm hiểu nhau, trao nhau những làn điệu, câu hát, những bản nhạc làm say đắm lòng người.

Các cô gái Tà Ôi mang theo đồ vật cho buổi đi sim

Nơi đi sim cách làng khoảng chừng một dặm đường, ở đó có phong cảnh hữu tình, có hoa cỏ rực rỡ, ngát hương, có cây cao rợp bóng sum suê. Có con suối trong xanh róc rách chảy qua, giữa phong cảnh tuyệt diệu đó được cha mẹ của các cô gái dựng lên từng cái chòi nhỏ cao ráo, cái chòi này được người Pa cô dành cho cái tên riêng biệt: Chòi A Tiêng. Chòi A Tiêng vừa để tránh thú dữ vừa để cách âm lời tâm tình của đôi lứa ở trên cao với người ở dưới đất và Chòi A Tiêng vừa đủ cho hai người ở mà thôi.

Thường thì tục đi sim diễn ra vào những mùa trăng. Chính vì vậy vào những đêm trăng sáng những người con trai, con gái trên rẻo cao lại tìm đến nơi hò hẹn bên những con suối, những ngôi nhà Xu thơ mộng giữa rừng để cùng trò chuyện, tìm hiểu. Và cứ như vậy, từng mùa Sim đi qua sẽ có những đôi trai gái nên duyên vợ chồng sau khi đã trò chuyện, tìm hiểu nhau. Họ ngồi nói chuyện với nhau cả đêm bên dòng suối mát, dưới ánh trăng thanh hữu tình. Để tránh gặp trời mưa, người con gái khi đi sim thường đem theo một cái gối và một cái chăn để ngủ lại ở nhà Xu hoặc những căn lều nhỏ của gia đình ở giữa rừng.

Các chàng trai Tà Ôi mang theo chuỗi cườm, hạt mã não....làm vật ngỏ lời

Tục đi sim như một minh chứng cho việc bình đẳng trong tình yêu, hôn nhân của người Tà Ôi chứ không có chuyện cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy. Đây là một điều rất tiến bộ trong suy nghĩ của bà con nơi đây.

Đi sim, thường các cô gái đi trước, họ mang theo chiếc Tựp đầy cơm nếp, thịt gà, cá nướng làm vật nhận lời, họ lên chòi chờ người yêu “ Târ roonh” tới.
“Chàng ơi, bếp lửa đang đợi, chòi A tiêng đang chờ. Lòng em mỏi mòn mong mùa trăng đến”

Xa xa, những bước chân vội vã của các chàng trai…họ mang theo chuỗi cườm, hạt mã não hay vòng bạc đồng tiền làm vật ngỏ lời.
"Nàng ơi, nhớ nhung anh vượt đồi cao suối sâu về đây cùng em.
Mình vè bên nhau để núi nghiêng trăng ngả.
Mình về bên nhau để gió ngưng mây ngừng
Suối hát ru tình yêu muôn thuở
Núi ôm trọn vòng tay bình yên".

Khi các chàng trai đến nơi thì các cô gái đã ngủ trên chòi rồi nhưng họ chỉ ngủ giả vờ thôi. Các chàng trai tới không lên thẳng trên chòi mà đứng dưới chân cầu thang hát gọi.

Từng đôi trai gái hát giao duyên với ca từ đẹp để bày tỏ nỗi niềm tâm sự

 Một trong những điều không thể thiếu trong những lần đi sim hò hẹn là những bài hát giao duyên với ca từ đẹp để bày tỏ nỗi niềm tâm sự, khát khao yêu thương mà những đôi trai gái dành cho nhau. Chính những điệu hát này càng làm cho tình cảm giữa người con trai, con gái càng khăng khít, bền chặt hơn để có thể về thưa với cha mẹ, trưởng bản và đi đến một cuộc hôn nhân trọn vẹn.

Sau khi cất tiếng hát gọi và được cô gái đáp lại các chàng trai bắt đầu tiến đến cái chòi A Tiêng nơi có Târ roonh của mình đang chờ. Khi đã lên chòi rồi, chàng ngồi bên này, nàng ngồi bên kia, chính giữa là bếp lửa hồng cháy đều vừa đủ soi mặt hai người, điều này thể hiện giữa hai người vẫn còn xa lạ, họ trò chuyện nhìn nhau trong e thẹn, họ ngồi với nhau như vậy cho đến khi gần nửa đêm, cô gái mới mời chàng trai thưởng thức món cỗ mà nàng mang theo, nếu nàng cảm thấy ưng ý. Ngược lại, đến quá giờ này mà cô gái không chịu trao món cỗ tình yêu này thì đồng nghĩa với câu nói “Từ chối lời cầu hôn của chàng”.

Để chiếm được cảm tình của các cô gái, các chàng trai không chỉ hát, mà còn đàn cho thật hay

 Tỏ tình mùa sim bằng nhiều thể loại khác nhau, có chàng thì thể hiện bằng giọng hát ngọt ngào tha thiết đến xao xuyến lòng người bằng giai điệu: Cha chấp, Xiềng, Ba bói, Phỉ ku moor hay bằng tiếng đàn abeel, âng krao, âng koái, tireel, khền, tâm preh nỉ non tha thiết:
"Kăn aun hỡi nàng ơi, Làm sao anh với được, Em như chim ka kliẹc,Vời vợi trên đỉnh A Nang, Em như chim kalang,Vời vợi trên ngọn Târ Đin.
Koonh aheel hỡi chàng ơi, Chàng sợ đỉnh A Nang cao, Chàng ngại ngọn Târ đin vợi, nhắn lời yêu cùng gió, gửi lời thương cùng trăng."

Để chiếm được cảm tình của các cô gái, các chàng trai không chỉ hát, mà còn đàn cho thật hay và thể hiện dáng vẻ, nét mặt cho thật đáng thương làm sao cho các cô gái chịu mở lòng với mình.
"A Bel ơi A bel, ngọt nào như lời gió.
A bel ơi a bel, yêu thương như chim rừng
anh nói điều gì đó chỉ đôi ta biết thôi
đã có ánh trăng soinghe A bel tâm sự."

 "Nàng ơi! Phận anh đây ngèo hèn
Cườm quý anh chẳng cóđể nàng đeo đầy cổ
Vòng bạc biết lấy đâuđể nàng đeo đầy tay
Chỉ có tấm lòng này nguyện suốt đời cùng em."

"Chàng ơi! Em chẳng cần cườm quý em chẳng yêu vòng bạc chỉ yêu người thật lòng thương em quý mẹ cha."

Nếu như người yêu của nàng hay chàng là người giàu có khá giả, nhiều trâu bò, lắm cồng, chiêng, chum, ché, bạc tiền thì mối tình của họ sẽ được cha mẹ đôi bên chấp thuận. Họ được hạnh phúc bên nhau suốt đời. Nhưng, nếu chàng trai hay cô gái kia là người nghèo hèn thì trái tim tình yêu của họ bị cắt làm đôi, bao yêu thương, bao ước vọng biến thành khói bụi bay theo mây, gió chỉ còn lại giai điệu “Ba bói” nhớ thương, đau đớn da diết.
"A Miêng ơi. Khi em lên rẫy em nhớ bếp lửa nhà sàn
Khi em xuống suối lòng em càng nhớ ánh trăng.
Anh là lửa nhà sàn, anh là trăng trên rẫy,
Dù cây lá rộn ràng, sao mà quên anh được."

Các cặp đôi cùng nhau múa hát 

 Cái hay, cái đẹp và độc đáo nhất ở tục đi sim của người Pacô xa xưa là ở chỗ, từng đôi trai gái mới lớn lên, nhựa tình yêu tràn trề sức sống, họ sống bên nhau, cùng ăn, cùng ở, cùng đắp tấm dèng ấm cúng qua đêm trong cái chòi hoàn toàn cách biệt bên ngoài cùng với khung cảnh đầy lãng mạn trong thời gian dài như vậy. Nhưng họ chỉ trao nhau nụ hôn cháy bỏng, vòng tay êm ấm, giữ nguyên tình yêu trong sáng chứ không bao giờ vi phạm chuyện “Chăn gối”. Bởi người Pacô quan niệm rằng, chuyện “chăn gối” là chuyện thiêng liêng nhất của đời người, chỉ khi nào thành vợ thành chồng họ mới dâng hiến cho nhau. Còn khi yêu nhau mà phạm chuyện đó thì thật xấu hổ, nhơ bẩn, nhục nhã, kiêng cự. Giàng sẽ trừng phạt bằng cách gây ra đau ốm, chết chóc cho gia đình, làng bản. Già làng mà biết cha mẹ, gia đình, họ tộc sẽ bị trừng phạt rất nặng, thậm chí gom hết tài sản của cả họ tộc vẫn không đủ nộp phạt. Vì thế các chàng trai cô gái đã đến tuổi trăng tròn, được cha mẹ cho phép đi tìm bạn tình nhưng, tuyệt đối không phạm tục đi sim.
"Đêm nay chung gối chung chăn, chàng ơi giữ lấy tấm thân ngọc ngà.
Đôi ta nguyện ước hẹn thề, nàng ơi chờ đến ngày về chung đôi."

Ngày nay, tục đi sim không còn nữa, nó mất dần đi bởi không còn phù hợp với lối yêu đương của thời hiện đại, nhưng những nét đẹp, thơ mộng, lãng mạn, kín đáo và đầy trong sáng ấy sẽ là một ký ức đọng mãi cho những ai đã từng nếm trải, đã từng đi qua, đã từng được nghe qua lời kể của các bậc lão làng đi qua thời con trai con gái, như muốn ôn và nhắc lại cho con cháu nghe, biết về kỷ niệm, về cuộc hành trình đi tìm bạn tình, về tục đi sim tuyệt đẹp của người Tà Ôi xa xưa ấy.
"Hội sim ai ơi đến đây ánh trăng sáng ngời
Người ơi! em thương nhớ, em mong em chờ
Nhớ quá! anh vượt bao con đồi, muôn núi anh về đây cùng em
Mình về bên nhau đắm say núi nghiêng trăng ngã
Mình về bên nhau ngất ngây gió ngưng mây ngừng
Suối hát ru tình yêu muôn đời, núi biếc trong vòng tay bình yên."

Tái hiện tục đi sim của đồng bào Tà Ôi nhằm giới thiệu du khách khi đến tham quan “Ngôi nhà chung” của cộng đồng 54 dân tộc Việt Nam khung cảnh đi sim đầy lãng mạn, tình tứ nhưng rất đỗi trong sáng của truyền thuyết tình yêu của từng đôi uyên ương nơi miền sơn cước. Đây là hoạt động thiết thực và ý nghĩa do chính chủ thể văn hóa thực hiện nhằm giới thiệu phong tục tốt đẹp của người Tà Ôi tại “Ngôi nhà chung” và cũng là cơ hội để đồng bào Tà Ôi quảng bá việc gìn giữ những phong tục, nghi lễ, những nét văn hóa độc đáo của dân tộc mình tới du khách tham quan.

Phạm Hương - Ngọc Tân