Tái hiện Lễ mừng cơm mới của dân tộc H’Mông 

(LVH) - Sáng 30/4, tại không gian làng dân tộc H’Mông, Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội), đồng bào H’Mông đến từ tỉnh Sơn La đã tái hiện Lễ mừng cơm mới, thể hiện nét văn hóa sinh hoạt đặc trưng, phản ánh đậm nét đời sống tinh thần của đồng bào. Đây là một trong những hoạt động chính tại "Làng" nhân dịp nghỉ lễ 30/4 và 1/5.

Phụ nữ trong gia đình người H'Mông chuẩn bị đồ cúng

Lễ mừng cơm mới là một nghi lễ cảm ơn tổ tiên, trời đất đã ban cho gia đình có vụ mùa bội thu và cầu mong vụ mới gặp nhiều may mắn, thuận lợi, cả năm no đủ, mọi người khỏe mạnh. Đây còn là dịp để các thành viên trong gia đình quây quần bên nhau, đồng thời là dịp để ông bà, cha mẹ dạy bảo con cháu biết qúy trọng sức lao động, đạo lý, lối sống đúng mực ở đời. Vì thế, dù công việc bận rộn đến đâu, con cháu vẫn cố gắng thu xếp thời gian về sum vầy gia đình trong ngày lễ mừng cơm mới.

Đồ cúng gồm có cơm được nấu từ gạo mới thu hoạch, thịt lợn, gà, nước canh, rượu

Lễ vật dâng cúng là các món ăn chế biến từ lợn, gà và đặc biệt là phải có cơm được nấu từ gạo mới thu hoạch. Người trực tiếp thực hành các nghi lễ cúng tế trong ngày này là ông chủ nhà.

Gia chủ thắp hương lên ban thờ mời ông bà tổ tiên về thụ lộc cơm mới

Ngày tổ chức lễ cúng cơm mới được chọn ngày đẹp nhất trong khoảng thời gian lúa chín (vụ mùa thu hoạch). Gia chủ chuẩn bị gà lễ, lựa chọn kỹ càng với tiêu chí gà trống to nhất chuồng, đẹp nhất, khỏe nhất được giết mổ dâng cúng ma nhà và thực hành nghi thức “thăm chân gà” tức xem chân gà để dự đoán mùa vụ năm sau của gia chủ.

Gia chủ đốt tiền vàng mã cho ông bà tổ tiên

Khi công việc chuẩn bị hoàn tất, mâm cúng tổ tiên được đặt giữa nhà, bàn thờ Xử Ca được dọn ra để mở đầu cho lễ ăn mừng cơm mới. Lễ vật gồm cơm gạo mới, thịt lợn, gà, một bát canh và bốn chén rượu. Trong giá đựng cơm mới đồng bào cắm rất nhiều chiếc thìa ăn cơm to, nhỏ, theo quan niệm mỗi chiếc thìa tương ứng với một người đã qua đời của gia đình. Hương được cắm vào nơi thờ các thần bảo hộ như bàn thờ, thần cột nhà, thần bếp, thần cửa. Chủ nhà tiến hành bài cúng nôm, đại ý rằng: “Kính thưa ông bà tổ tiên, sau một năm trồng trọt và thu hoạch được mùa màng bội thu, con xin mời ông bà tổ tiên về ăn cơm mới mà cả gia đình đã làm được trong năm vừa qua. Chúng con rất vui mừng khi được mổ gà, mổ lợn để mọi người cùng về ăn chung vui với cả gia đình, mong tổ tiên phù hộ cho sang năm mùa màng càng bội thu hơn”. 

Gia chủ mời người có kinh nghiệm thăm chân gà dự đoán vụ mùa trong năm mới

Tiếp theo là đến nghi thức thăm chân gà, đây được coi là một nghi thức quan trọng trong lễ mừng cơm mới, người H’Mông ở Sơn La cho rằng việc xem chân gà trong lễ mừng cơm mới sẽ dự đoán được vụ mùa trong năm mới của gia chủ. Để thực hiên nghi thức này chủ nhà phải có lời nhờ người có kinh nghiệm xem giúp. Sau khi xem chân gà kết thúc, lúc này khách và chủ ăn uống tự do, mọi người cười nói uống rượu vui vẻ, giao lưu chúc tụng nhau với những lời chúc tốt đẹp nhất. Chỉ sau lễ cúng cơm mới, người H'Mông mới được sử dụng thóc mới. 

Ông bà chủ nhà mời rượu mọi người đến chung vui

Lễ mừng cơm mới là phong tục đặc sắc, truyền thống văn hoá lâu đời, không chỉ thể hiện lòng biết ơn, sự mong muốn mà ở đó còn thể hiện tinh thần đoàn kết và sức mạnh của cộng đồng. Người dân tộc dù ít người, dù cuộc sống nghèo khó nhưng tinh thần đoàn kết, cùng nhau vượt lên mọi khó khăn, cùng làm ăn và phát triển được thể hiện rất rõ. Đây còn là hoạt động thiết thực và ý nghĩa do chính chủ thể văn hóa thực hiện nhằm giới thiệu phong tục tốt đẹp của người H’Mông tại “Ngôi nhà chung” và cũng là cơ hội để đồng bào H’Mông quảng bá việc gìn giữ những phong tục, nghi lễ, những nét văn hóa độc đáo của dân tộc mình tới du khách khi đến tham quan "Làng".

Phạm Hương