Độc đáo nghề dệt Zèng của dân tộc Tà Ôi
(LVH) - Dệt Zèng là nghề truyền thống có từ lâu đời của dân tộc Tà Ôi, huyện A Lưới, Thừa Thiên Huế. Mỗi sản phẩm dệt Zèng có giá trị về nhiều mặt, vừa là vật dụng, bảo đảm nhu cầu sinh hoạt vừa là tác phẩm nghệ thuật, thể hiện nét đặc trưng độc đáo trong kho tàng văn hóa dân tộc Tà Ôi.
Trong đời sống tinh thần của người Tà Ôi, Zèng không thể thiếu trong các hoạt động tín ngưỡng, thờ cúng, là vật đính ước của các cô gái với ý trung nhân hoặc để thể hiện lòng hiếu thuận với ông bà, cha mẹ, với những người có công với bản làng.
Đối với người Tà Ôi, tấm zèng (thổ cẩm) được coi là thước đo nhiều giá trị trong đời sống. Để làm ra loại Zèng bền đẹp, có họa tiết, hoa văn tinh tế những người phụ nữ Tà Ôi phải trải qua nhiều công đoạn công phu, cầu kỳ. Khung dệt của người Tà Ôi được làm bằng khung tre hoặc gỗ rời, khá đơn giản và gọn nhẹ. Nhờ vậy phụ nữ Tà Ôi có thể mang bộ khung dệt tới bất cứ đâu và dệt bất cứ khi nào thấy thuận tiện.
Khung dệt Zèng theo phương pháp thủ công lâu đời của người Tà Ôi tại Làng VHDL các DTVN
Vào tháng 9 hàng năm, người Tà Ôi thu hoạch bông trên rẫy và se sợi, sau đó đem nhuộm và hồ. Những tấm Zèng có các màu chủ yếu: Đen, trắng, vàng, đỏ, xanh lá và tím. Mỗi màu được chế từ các loại cây, lá trong thiên nhiên như vỏ và lá cây ta-râm cho màu đen, củ cây a-rác cho màu vàng, màu đỏ lấy từ củ cây a-chất… Để sợi vải nhuộm giữ được độ bền màu sắc, đòi hỏi người làm phải có kinh nghiệm chế tác lâu năm, sử dụng nhiều loại phụ gia như vỏ ốc đá, bột sắn hoặc bột nếp khô…
Những hoa văn cách điệu thể hiện cảm nhận trực quan của người phụ nữ Tà Ôi về đồ vật, như hoa văn hàng rào, cây chông
Từ những sợi vải đã nhuộm màu, người phụ nữ Tà Ôi mới lên khung dệt vải. Để làm ra những tấm Zèng theo cách truyền thống, người dệt phải thực hiện nhiều công đoạn như phân loại từng sợi vải có kích thước màu sắc đồng đều, phù hợp với mục đích sử dụng, ví như tấm Zèng để may trang phục, cần chọn những sợi vải mỏng mịn. Loại sợi to và thô thì dùng để dệt thảm hay chăn. Để có một sản phẩm Zèng hoàn chỉnh, những người phụ nữ Tà Ôi phải làm việc trong nhiều ngày liền, thậm chí phải mất cả tháng.
Phụ nữ Tà Ôi duyên dáng trong trang phục thổ cẩm Zèng
Do mỗi cá nhân dệt một tấm Zèng nên mỗi sản phẩm của bà con đều là sự độc đáo, độc bản. Độc đáo là do kỹ thuật cổ xưa truyền lại, nhưng cũng độc đáo bởi các hoa văn, họa tiết trên mỗi tấm Zèng đều có sự khác nhau tương đối. Cùng dựa trên những mô-típ chuẩn xuất phát từ thiên nhiên, nhưng mỗi người lại tạo hình, tạo màu theo cách riêng của mình, cảm xúc riêng của mình cũng như độ khéo léo, tỉ mỉ riêng của mình. Trên một tấm Zèng, có thể thấy tính sáng tạo rất cao của mỗi cá nhân, đó chính là nét độc đáo của loại thổ cẩm này.
Du khách đến tham quan "Ngôi nhà chung" của cộng đồng 54 dân tộc Việt Nam thích thú trước sản phẩm thổ cẩm Zèng của đồng bào Tà Ôi
Nghề dệt Zèng truyền thống của đồng bào Tà Ôi đã được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Bằng những cách làm sáng tạo, phù hợp với điều kiện thực tế, huyện vùng cao A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế đã đưa sản phẩm Zèng đến với thời trang hiện đại, vươn ra nhiều địa phương trên cả nước.
Du khách đến tham quan Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam không chỉ được tìm hiểu về nghề dệt Zèng thủ công truyền thống độc đáo của đồng bào Tà Ôi mà còn được trải nghiệm cuộc sống hàng ngày, tìm hiểu các nét văn hóa, phong tục tập quán đặc sắc của 16 dân tộc đang sinh hoạt tại “Ngôi nhà chung” của cộng đồng 54 dân tộc Việt Nam.
Phạm Hương