Tái hiện Lễ hội Bàn Vương của dân tộc Dao tại "Làng"

(LVH) - Sáng 30/4, đồng bào dân tộc Dao đến từ xã Hồ Thầu, huyện Hoàng Su Phì, tỉnh Hà Giang đã tái hiện lễ hội cúng Bàn Vương trong khuôn khổ các hoạt động tháng 4 tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội).

Lễ hội Bàn Vương được phục dựng và tổ chức hàng năm tại các địa phương có người Dao sinh sống tập trung nhằm lưu giữ nguồn gốc lịch sử, văn hóa của dân tộc, bày tỏ lòng biết ơn với Sư tổ Bàn Vương, người đã sinh ra 12 tộc họ người Dao ngày nay đồng thời cầu nguyện Sư tổ phù hộ cho mưa thuận, gió hòa, hoa màu tươi tốt cho con cháu đời đời ấm no, hạnh phúc.

Trong tất cả các ngành Dao đều có một điểm chung trong tín ngưỡng, đó là tục thờ cúng Bàn Vương. Ở bất cứ nhóm Dao nào, họ nào cũng đều trú trọng đến việc thờ cúng này. Người Dao coi việc thờ cúng Bàn vương là một việc làm có liên quan đến vận mệnh của mỗi người, mỗi dòng họ. Đây là một nghi lễ bản địa thoạt nghe có vẻ mộng mị. Gạt bỏ tâm linh, theo chân những người hành lễ, thì trong các bài cúng có liên quan đến một nhân vật được người Dao nhắc đến là Bàn Vương.

Truyền thuyết kể rằng Bàn Hồ là một Long Khuyển mình dài ba thước, lông đen vằn vàng mượt như nhung, luôn được nhà Vua Bình Vương nhất mực yêu quý. Dưới triều đại của Bình Vương, bách tính bình yên và no ấm. Một hôm Cao Vương dấy binh xâm lược, khiến cho nhân dân lâm vào cảnh lầm than. Nhà vua đã cử nhiều binh hùng tướng mạnh đi trấn giữ biên ải nhưng không thể đánh đuổi được Cao Vương.

Trước sức mạnh như vũ bão của quân giặc, Bàn Hồ liền hiến kế sách giúp nhà vua chiến thắng Cao Vương. Sau khi dẹp yên quân xâm lược, Bàn Hồ bỗng hóa thành một chàng trai khôi ngô tuấn tú, Vua Bình Vương rất đỗi vui mừng đã gả Tam Công chúa cho nên vợ nên chồng và được phong Vương lấy hiệu là Bàn Vương. Họ sinh được 12 người con, được vua cha Bình Vương ban cho 12 họ lưu truyền đến ngày nay.

Sau khi Bàn Vương gặp nạn và chết đi, đời đời con cháu tổ chức cúng tạ để tưởng nhớ vị vua anh hùng trong lòng dân tộc.

Sau nhiều năm phát triển hưng thịnh vào năm Dần, Mão, nạn hạn hán xảy ra liên tục, khiến các con cháu người Dao rơi vào cảnh thiếu đói, cơ cực túng quẫn nên phải thiên di vượt biển tìm nơi sinh sống. Với sự che chở của Bàn cổ Đại Vương, 12 tộc họ người Dao đã vượt biển thành công, một số nhóm đã định cư ở phía bắc Việt Nam, trong đó có tỉnh Hà Giang.

Để lưu truyền cho đời sau, họ đã viết sách kể lại quá trình thiên di vượt biển đầy gian khổ, ca ngợi Bàn Vương, cuốn sách “Quá Sơn Bảng Văn” đồng thời, tổ chức làm lễ trả ơn, trả nguyện Bàn Cổ Đại Vương

Bởi vùng đất Hoàng Su Phì kỳ vĩ bao la bao nhiêu nhưng cung đường xa xôi cách trở, luôn là khoảng cách đối với tất cả mọi người. Vì thế mà nhân vật Bàn Vương và người Dao Đỏ Hồ Thầu vẫn còn nhiều bí ẩn.

Trước khi cúng 6 thầy tập trung phân công thổi tù và, nổi chiêng trống để mở và treo tranh bàn Vương và hàng sư treo lên (gọi là khoáng sính- Nghi lễ treo tranh).

Lễ vật cúng gồm: Lợn 1 con làm sạch lông, Gà trống 1 con, Bánh dày hoặc bánh gói lá chuối buộc từng cặp, Gạo 1 túm bằng vải trắng (sài chiên), Giấy bản theo cúng bình thường và 7 siên (chìn shún)

Thầy cúng khấn: "Kinh động Bàn Vương sư tổ, Bàn cổ đại vương nơi ở nguyên sa phủ hà đại miếu điện thượng..
Kinh động những thần cai quản quan nhân nơi ở kim cai ngoại điện nơi nhộn nhịp điện thượng
Kinh động thượng cai, hạ cai các thần..."

"Nghênh thượng Bàn cổ khai thiên lập địa đại vương đông, nam, tây bắc.
Nghênh thượng Bàn Vương sư tổ Bàn cổ sư nhân đông, nam, tây bắc.
Nghênh thượng Tả, hữu sư nam, nữ đệ Bàn Vương đông, nam, tây bắc.
Nghênh thượng sơn thần, thổ địa cai quản nhân gian
Kính nghênh thượng giới, hạ giới
Kính nghênh các thần giáng hạ đón lễ tạ ơn của con cháu, mong thần phù độ muôn dân, con chú bình an, gia tài thịnh vượng".

Ý nghĩa của thổi 3 tiếng tù và:

"Nhất thanh tù và vang thiên đình, kính nghênh thượng thánh rời thiên đàn, kính nghênh Bàn vương giáng hạ giới, phù độ con cháu vặn niên an".

"Nhị thanh tù và vang thiên động, kính nghênh thượng thánh rời thiên động, kính nghênh Bàn vương giáng hạ giới, phù độ con cháu được hạnh phúc".

"Tam thanh tù và vang liên tục, kính nghênh thượng thánh rời thiên điện, kính nghênh Bàn vương giáng hạ giới, phù độ con cháu vượng nghìn năm".

Kinh động mời gọi đến xuống đàn kiểm đếm sính lễ xong mời rượu, cho vàng mã xong thổi tù và mời xuống đàn nhận lễ phù hộ nhân gian làm ăn phát đạt mọi sự bình an.

Dâng lễ: Tìm đủ 6 thứ đi trước là hương, sau đó đến nước, đến rượu, đến gà, đến sôi, đến củ quả, tìm 3 nam, 3 nữ cứ 1 người dâng 1 thứ.

Thứ nhất dâng trà, dâng rượu
Thứ nhì dâng ngũ cốc, mâm cỗ
Thứ ba dâng hương, hoa quả

Sau khi dâng lễ xong chấu pái Piền hùng (12 bái)

Mười hai bái Bàn vương

Nhất bái Bàn Vương về làm chủ
Cầu an tất cả được yên vui
Nhị bái Bàn Vương giúp cháu chát
Dân tộc người người được bình an
Tam bái Bàn Vương ban thành đạt
Con cháu đời đời được quang minh
Tứ bái Bàn Vương hộ tứ phương
Hạ giới tứ mùa được bình an
Ngũ bái Bàn Vương tăng thêm mệnh
Dòng tộc cháu chát được trường sinh
Lục bái lục hợp thiên đôi lứa
Phu thê cùng ý hợp tình duyên
Thất bái sao tinh về phù hộ
Ánh dương tỏa sáng sống yên vui
Bát bái cội nguồn sinh thiếu nữ
Sinh ra người người thành mĩ nhân
Cửu bái cửu động đại phú quý
Nhà nghèo đổi mới được giàu sang
Thập bái mọi người đều mạnh khỏe
Bàn vương phù hộ được bình an
Thập nhất bái vật nuôi đều phát triển
Hoa màu tươi tốt đầy bản làng
Thập nhị bái Bàn Vương đưa phúc đến
Mười hai họ Dao được an tâm
Tất cả dòng tộc nguyện lễ thành
Bàn Vương phù hộ muôn đời sau.

Ý nghĩa các bước của bài cúng:

Bước 1: Cúng gọi Bàn Vương và thần linh thổ địa về tuyên bố lý do làm lễ, cho giấy, vàng bạc nhờ Bàn Vương và thần linh thổ địa phù hộ nhân dân, phù hộ lễ hội.
Bước 2: Thổi 3 hồi tù và báo hiệu Bàn Vương xuống đàn nhận lễ và phù hộ nhân dân.
Bước 3: Dâng hương, dâng lễ tạ ơn Bàn Vương đã phù hộ cho người Dao sống yên ổn ngàn đời.
Bước 4: Múa gọi nhờ thiên linh thổ địa nghênh đón Bàn Vương và Kể sơ lược tiểu sử, vóc dáng của Bàn Vương từ khi ra đời.
Bước 5: Múa gậy thể hiện Bàn Vương, các thần linh, thổ địa xuống đàn nhận lễ vật.
Bước 6: Kết thúc hóa vàng tiến đưa Bàn Vương về trời.

Tái hiện lễ hội Bàn Vương là hoạt động thiết thực và ý nghĩa do chính chủ thể văn hóa thực hiện nhằm giới thiệu bản sắc văn hóa truyền thống của người Dao tại “Ngôi nhà chung” của cộng đồng 54 dân tộc Việt Nam, đồng thời đây là cơ hội để đồng bào Dao giới thiệu những phong tục, những nét văn hóa độc đáo của dân tộc mình tới du khách khi đến tham quan "Làng".

Phạm Hương