Tết Chôl Chnăm Thmây của đồng bào Khmer tại “Ngôi Nhà chung”
(LVH) - Ngày 17/4, trong chuỗi các hoạt động “Ngày Văn hóa các dân tộc Việt Nam” năm 2022, tại không gian chùa Khmer, Làng dân tộc III, Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô - Sơn Tây - Hà Nội), đồng bào dân tộc Khmer đến từ tỉnh Sóc Trăng đã tổ chức đón Tết Chôl Chnăm Thmây. Các nhà sư, tăng ni phật tử và đồng bào đến chiêm bái và thực hiện các nghi thức.
Bun Chôl Chnăm Thmây - Tết Nguyên Đán hay còn gọi là Tết vào năm mới hay lễ chịu tuổi được tổ chức hàng năm vào các ngày 13,14 và 15 tháng 4 nếu là năm nhuận thì tổ chức vào ngày 14,15 và 16 tháng 4 dương lịch. Tết Nguyên Đán của người Khmer nhằm tháng Chetr hoặc Pih sak Âm lịch Khmer, là tháng hoàn tất công việc đồng áng, rãnh rổi hơn các tháng khác trong năm và là tháng vui chơi thởi mái. Trước khi vào Bun Chôl Chnăm Thmây trong chùa cũng như trong nhà đều trang hoàng sạch sẽ để đón Têt vah đa năm mới. Hàng năm Tê vah đa đều thay phiên nhau xuống trần thế để trị vì. Bun chôl Chnăm Thmây được tổ chức trong vòng 03 ngày: Ngày thứ nhất: Gọi là Thngay Chol mah ha song kran Chnam thmay tức là ngày rước Đại lịch thay năm cũ vào năm mới; Ngày thứ hai: Gọi là Thngay vah nah bo; Ngày thứ ba: gọi là Thngay lowng sawk giống như Can của người Kinh, người Kinh có 10 can thì người Khmer có 10 sawk. Giờ lơng sak đúng 12h trưa khi bóng mặt trời không xê dịch cột trụ đúng thẳng cắm ở ngoài trời và đó cũng là ngày kết thúc của chu kỳ vòng quay quanh mặt trời trong năm.
Phần Lễ được thực hiên như sau: Ngày thứ nhất gọi là Thngay Chôl Chnăm Thmây (ngày vào năm mới) (lễ rước “Mâh Sangkran mới”). Lễ này có thể tổ chức sớm hay muộn trong ngày, miễn là chọn đúng giờ tốt, theo quan niệm của người Khmer. Mọi người được tắm gội, mặc quần áo đẹp, mang nhang đèn, lễ vật đến chùa dâng lên các vị sư và được nghe các vị chúc tụng năm mới. Dưới sự điều hành của ông Acha, mọi người xếp hàng đi vòng quanh chính điện 3 vòng để làm lễ chào mừng năm mới.
Ngày thứ hai gọi là Thngay Von-boch: Theo phong tục truyền thống mỗi gia đình làm lễ dâng cơm buổi sớm và buổi trưa cho các vị sư sãi. Theo đạo Phật Tiểu thừa, thì các ngày lễ tín đồ đi chùa lạy Phật có bổn phận mang cơm và thức ăn dâng cho sư sãi và lắng nghe các vị chúc tụng, cầu an, thuyết pháp giảng đạo, rồi các thanh niên nam nữ vui chơi trước sân chùa. Sau đó buổi chiều, tiến hành lễ đắp núi cát, gọi là Puôn-phnum-khsach. Trong phần tái hiện này chúng tôi xin trích lại nghi thức đắp núi cát theo truyền thống của đồng bào Khmer.
Đây là một tập tục lưu truyền theo sự tích về một người làm nghề săn bắn từ lúc trẻ đến già đã giết rất nhiều muông thú. Về già, ông luôn ám ảnh bởi những loài thú mà ông đã săn bắn, chúng lúc nào cũng đòi mạng ông. Nhưng nhờ ông được sư sãi hướng dẫn cách đắp núi cát để tích phước. Ông bảo các loài chim muông nếu muốn đòi nợ ông thì hãy đem đi hết những hạt cát mà ông đã đắp. Nhưng các loài muông thú bất lực, đành kéo nhau đi, từ đó ông thợ săn già cố gắng tích đức cho đến một ngày ông về với cõi Phật.
Để đắp núi cát, người ta dùng cát sạch đổ thành đống bên ngoài hành lang trước sân chùa. Theo sự hướng dẫn của các vị Achar, người ta lấy cát đắp 9 ngọn núi nhỏ gồm 8 ngọn ở 8 hướng và 1 ngọn ở chính giữa. Ngọn chính giữa tượng trưng cho trung tâm trái đất, còn lại tượng trưng cho bốn phương, tám hướng của vũ trụ. Đắp núi xong, người ta dùng tre (hoặc vật liệu khác) rào quanh 9 ngọn núi này.Tiếp theo là đến phần lễ quy y cho núi, đến ngày hôm sau thì làm lễ xuất thế.
Tất cả các nghi lễ này đến ngày nay được gìn giữ gọi là Anisong Puôn Phnom khsach nghĩa là phúc duyên đắp núi cát. Tục đắp núi cát có ý nghĩa ngăn trở ma quỷ và những điều xấu, đồng thời nhắc nhở mọi người nên tích phúc để ngày một cao vời, lớn lao như núi và lan dần khắp bốn phương, tám hướng.Người Khmer dù bận bịu đến đâu thì tết đến cũng phải đi chùa, đặt biệt là tham gia đắp núi cát. Họ coi đây như là hành động tưởng nhở tổ tiên vừa tích đức để cuộc sống hiện tiền được tốt đẹp hơn. Quả là giá trị nhân văn không nhỏ gợi lại và vang ngân từ một tập tục cổ xưa cũ đồng bào.
Ngày thứ ba gọi là Thngay Lơn-săk (ngày thêm tuổi), mới chính là ngày chánh cũng là ngày cuối tết, tương tự như hai ngày đầu, sau khi đã dâng cơm sáng cho các vị sư ở chùa, người ta làm lễ tắm tượng Phật bằng nước có ướp hương thơm, để tỏ lòng tưởng nhớ và biết ơn đức Phật, rồi chúc mừng cha mẹ, ông bà, dâng bánh trái để tạ ơn, đồng thời cũng để rửa những điều không may của năm cũ để sang năm mới vạn sự như ý.
Thúy Nga