Tái hiện Lễ cúng mừng sức khỏe của dân tộc Ê Đê

(LVH) - Ngày 24/6, tại “Ngôi nhà chung” của cộng đồng 54 dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội) đã tái hiện Lễ cúng mừng sức khỏe của dân tộc Ê Đê (Đắk Lắk). Đây là nghi lễ thể hiện lòng yêu quý con cháu, tôn kính những người có công trong họ tộc và kính mong các đấng thần linh, ông bà tổ tiên phù hộ cho con cháu được khỏe mạnh. Ông Y Wơi Êban đến từ buôn Kroa C, huyện Cư M’gar, tỉnh Đắk Lắk là chủ nhân của Lễ cúng này.

Thầy cúng đang thực hiện nghi lễ cúng ông bà, tổ tiên người được cúng sức khỏe

Hàng năm, vào những thời gian rảnh rỗi nông nhàn và của cải trong gia đình đã chuẩn bị đầy đủ, chủ nhà mời anh em bên họ của vợ đến bàn bạc và phân công việc để tổ chức cúng mừng sức khỏe cho con, cháu, anh em họ tộc của mình. Dân làng trong buôn đến mừng sức khoẻ của chủ nhà lần lượt phụ nữ trước, đàn ông sau đến mừng chúc sức khỏe, mong muốn tỏ lòng thành kính tới các đấng thần linh và mong muốn các thần linh che chở phù hộ cho sức khỏe tốt không ốm đau, bệnh tật.

Thầy cúng đang thực hiện nghi lễ cúng Yang Êsêi xin ban sức khỏe

Lễ vật dâng cúng là một ché rượu, một con gà trống và vòng Kông, lễ này gọi Cut Kông, trao vòng Kông. Vào lễ, chủ nhà (tức vợ trong gia đình tượng trưng cho thế lực và uy quyền và mẫu hệ dòng tộc) được ông chủ mời ngồi vào chiếc chiếu hoa đã được trải sẵn bên bếp lửa ngay cột nhà chính. Sau đó thầy cúng cầm con gà trống thiến còn sống dâng cúng ông bà tổ tiên quay về phía Đông bên hàng ché rượu.

Dàn cồng chiêng đang diễn tấu

Lần đầu tiên cúng Phat Mtao tức là cúng ông bà, tổ tiên người được cúng sức khỏe ngồi phía mặt trời mọc, thầy cúng khấn:
"Ơ Yàng rừng, Yàng núi, Ơ Yàng suối, Yàng sông, Yàng ông bà tổ tiên hãy về đây chứng kiến lễ cúng sức khỏe phù hộ cho chủ nhà có được sức khoẻ như con voi rừng…Ơ Yàng bên Đông! Ơ Yàng bên Tây! Ơ thần linh, thần tốt! người này đã ở chòi, chòi yên. Đã ở nhà, nhà tốt. Anh ta đã biết đốt rẫy trồng lúa. Trồng chuối, chuối sai. Trồng mía, mía ngọt. người này đã lớn tuổi. Nay nhờ thần phù hộ, giúp cho người này có hơi thở tốt. Có nguồn sức lực tốt. Có bắp thịt bền như gang, dẻo như đồng, cứng như sắt. Nhờ thần linh giúp người này luôn khoẻ mạnh, bình yên."

Thầy cúng cho chủ nhà uống rượu và thụ hưởng đồ cúng

Thầy cúng khấn xong, bước đến ché rượu đầu tiên cầm lấy cần rượu và trao cho người được cúng sức khỏe. Tiếp đến chủ nhà (người vợ) trao cần rượu cho các con và dì, cậu, cô… trong dòng họ (phụ nữ trước đàn ông sau để chúc phúc)

Lần cúng thứ hai Yàng Êsêi (Sinh ra và ban cho sức khỏe) mâm cúng tiết heo, thịt băm, tim, gan, ba chén cơm, ban chén rượu (trong đó có hai chén rượu nhỏ cho thần linh) tiếng chiêng và trống nổi lên. Thầy cúng khấn và trao vòng.

Thầy cúng cho vợ chủ nhà uống rượu và thụ hưởng đồ cúng

Thầy cúng cầm cần hút rượu vào chén đồng, đặt trước mặt chủ nhân - người nhận lễ khấn "Hỡi thần mẹ đẻ ra, thần cha sinh thành, thần bản mệnh, thần tạo ra muôn loài, thần ngự dưới đất, thần ở trên trời, hãy ban cho con cháu mọi điều tốt lành, để cho con cháu mạnh giỏi như tổ tiên xưa, có một cái bát phải giữ không bị mẻ, có một cái vòng phải trồng cho khỏe, không được ốm đau, để cho con cháu được sống vui vẽ mạnh khỏe, có sức cầm cái chày cái cối, nuôi cháu được khỏe nuôi con được tốt."

Thầy cúng trao vòng đồng cho chủ nhà

Thay mặt thần linh, thầy cúng trao cho chủ nhà chiếc khiên và thanh kiếm (sà gạc), thầy cúng cho chủ nhà ăn thịt và cầm cần ba ché tiếp theo, lần lượt ông bà, cha mẹ ăn thịt cầm cần rượu (mnăm ring)

Dàn chiêng trổ tài diễn tấu, thầy cúng ngửa mặt lên trời, hai bàn tay nắm lại khấn: "Ơ Yàng ở phía Đông, Yàng ở phía Tây, Yàng trên mây, Yàng dưới nước, các Yàng đất, Yàng rừng… Yàng hãy ban cho chúng tôi nơi trú ngụ yên lành. Nay tôi cột ché rượu này mời các Yàng về ăn cơm. Rượu này thần uống. Cơm này thần ăn. Hãy bảo vệ ngôi nhà mới cho chúng tôi vững chắc mạnh khỏe, xua đuổi ma quỷ, hãy cho cuộc sống bình yên, lao động sản xuất lúa bắp tràn đến nóc đầy khắp nhà. Lời tôi ước xin các Yàng hãy nhận. Lời tôi cầu xin các Yàng hãy nghe. Ơ Yàng!”.

Thầy cúng đang thực hiện nghi lễ cúng thần linh

Thầy cũng mời người phụ nữ chủ gia đình cầm cần ché rượu đầu tiên. Sau đó mới trao cần cho chồng, sang tay nối tiếp cần rượu các ché thứ 1, thứ 2, thứ 3… Từ lúc này trở đi, cần rượu không được buông khỏi tay người.

Lần cúng thứ ba Yang Hleang (thần linh phụ hộ), thầy cúng khấn "Hỡi thần, cầu khấn thần nuôi dưỡng, thần hộ mệnh, nếu chàng trai này bị đe dọa mong thần thần bảo vệ, nếu thần ags làm hại mong thàn giúp đở để có sức mạnh, đừng cho thần Briêng nhập vào thân thể, chân tay của con người này, cầu cho người này có sức khỏe mạnh mẽ. Đây rượu cần đã cúng, con heo đã dâng, chàng trai này đã to thành như con ngựa, nhanh như con hổ, này rượu cần đã mời, thần hãy xuống cùng chúng con"

Lần lượt từng người trong gia đình tặng vòng đồng cho chủ nhà

Người được cúng cầm cân rượu ba ché rượu, thầy cúng cho chàng trai ăn thịt và cầm cần ba ché tiếp theo, lần lượt ông bà, cha mẹ ăn thịt cầm cần rượu

Cúng Yang Kleang Kông (thần trời, thần đất, sông, suối, núi, đồi... bảo vệ con người) thầy cúng ngửa mặt trời, hai bàn tay nắm lại khấn: "Ơ Yàng ờ phía đông, Yàng ở phía tây, Yàng dưới nước, các Yàng đất, Yàng rừng .. Yàng về ăn cơm. Rượu này thần uống khỏe, xua đuổi ma quỷ, hãy cho cuộc sống bình yên, lao động sản xuất lúa bắp tràn đến nóc đầy khắp nhà. Lời tôi xin ước các Yàng hãy nhận. Lời tôi xin các Yàng hãy nghe. Ơ Yàng!".

Thầy cúng mời phụ nữ chủ gia đình cầm rượu ché thứ 1, thứ 2, thứ 3... lần lượt từng người vừa cầm cân chúc phúc cho người khỏe mạnh vừa ăn thịt.

Tiếp sau đó, thầy cúng bôi tiết vào các mặt chiêng và nói: "Chiêng, ché, trống đều có hồn, có thần linh cai quản, thầy cúng xin hồn chiêng, hồn trống hãy thức dậy, chúng tôi xin máu heo, xin cho trống kêu to, tiêng chiêng vang thật xa, để mọi người cùng nghe, xin cho người đánh chiêng không mỏi tay, để cho nghi lễ thêm vui nhộn"

Phần hội với chương trình dân ca dân vũ của đồng bào Ê Đê

Sau phần nghi lễ, đồng bào Ê Đê mời du khách tham quan cùng uống rượu cần, ăn thịt, cơm nếp và giao lưu để cùng chúc phúc cho mọi người sức khỏe bình an và luôn đoàn kết, gắn bó bên nhau.

Tiết mục múa Pah Hgor của đồng bào Ê Đê

Tái hiện Lễ cúng mừng sức khỏe là hoạt động thiết thực và ý nghĩa do chính chủ thể văn hóa thực hiện nhằm giới thiệu bản sắc văn hóa truyền thống của người Ê Đê tại “Ngôi nhà chung” của cộng đồng 54 dân tộc Việt Nam, đồng thời đây là cơ hội để đồng bào Ê Đê quảng bá việc gìn giữ những phong tục, nghi lễ, những nét văn hóa đặc sắc của dân tộc mình tới du khách khi đến tham quan Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam.

Phạm Hương