Tái hiện Lễ hội cúng cây nêu cầu an của dân tộc Ê Đê tại "Làng"

(LVH) - Lễ hội diễn ra vào ngày 19/4 do đồng bào dân tộc Ê Đê đến từ tỉnh Đắk Lắk thực hiện. Đây là một trong những hoạt động chào mừng Ngày Văn hóa các dân tộc Việt Nam năm 2019 tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội).

Nghi thức cúng cây nêu cầu an được cộng đồng Ê Đê tiến hành thường xuyên và xem như đó là một nghi lễ không thể thiếu trong các lễ cúng vòng đời người với ý nghĩa cầu xin được các vị thần luôn che chở phù hộ cho chủ nhà, những người thân thuộc trong gia đình, dòng họ dồi dào sức khỏe và gặp nhiều may mắn trong cuộc sống.

Cây nêu đối với dân tộc Tây Nguyên nói chung, dân tộc Ê Đê nói riêng mang một ý nghĩa vô cùng quan trọng, không thể thiếu trong các nghi lễ - lễ hội truyền thống của các dân tộc thiểu số. Cây nêu là biểu tượng của tâm linh, được người Ê Đê gọi là Gơng drai. Cây nêu được trang trí những họa tiết, hoa văn khác nhau thể hiện sự quyền quý, sự sinh sôi, nảy nở, là cây vũ trụ, là trục nối liền giữa đất với trời; là cầu nối giữa thần linh với con người, là một biểu tượng không thể phai mờ trong đời sống tâm linh.

Quang cảnh Lễ hội cúng cây nêu cầu an của đồng bào Ê Đê

Mở đầu lễ hội là bài chiêng “Buôn làng vào hội’’ với mong muốn xua đuổi những điều ác, điềm gở và mong sự bình yên, hòa thuật để gắn kết cộng đồng, đoàn kết, thương yêu, đùm bọc cùng nhau xây dựng buôn làng ngày càng ấm no, giàu đẹp.

Thày cúng thực hiện nghi lễ

Nghi lễ được bắt đầu với nghi thức “Cúng sức khỏe”. Lễ vật dâng cho thần linh gồm: Đầu, đuôi, nửa con heo, 1 con gà 03 chén cơm, 03 món thịt, 03 ché rượu cần để mời các vị thần và ông bà đã khuất về chứng giám.

Thày cúng khấn: "Ơ yàng phía Tây, yàng phía Đông! Là các thần cai quản dân làng, tôi gọi mời từ nơi xa, nơi gần về chứng giám cho dân làng.
Hôm nay là lễ cúng cho chủ nhà được khỏe mạnh, cuộc sống no đủ, con cháu không ốm đau, bệnh tật,…
Tôi mời gọi các thần về phù hộ cho chủ nhà về ăn lễ vật, uống rượu cúng.
Tôi gọi thần núi, thần sông canh giữ bến nước, canh giữ buôn làng, giữ sông, suối, cây rừng.
Tất cả các thần cai quản cái nhà, cái chòi, kể cả cái bếp, cả hiên sàn trước, sàn sau, các thần về trú ngụ trong căn nhà này.
Mời dùng lễ vật, uống rượu để giữ gìn cho cả nhà lúc ngủ đêm và phù hộ lúc đi làm để cho yên ổn, an vui. Ơ yàng!"

Nghi thức cúng đeo vòng và dây chuỗi hạt

Sau đó là nghi thức cúng đeo vòng và dây chuỗi hạt được người Ê Đê quan tâm hầu hết trong các nghi lễ cúng vòng đời người, những chiếc vòng được trao tay làm kỷ vật thay cho lời cam kết gắn bó thủy chung, chiếc vòng này như là minh chứng cho tấm lòng thủy chung, son sắc, là vật hộ mệnh và sẽ được lưu giữ bên mình suốt đời.

Thày cúng khấn: "Đây là cần rượu tôi đặt phía trên, tay cầm cần đỡ phía dưới. Cái vòng này không phải cái vòng xấu, cái vòng để tôi gọi thần núi, thần sông để giữ gìn cho cả nhà đi ra bến nước, xuống sông, lên núi,… Giữ cho cả con trai, con gái, cho lũ trẻ trong nhà. Tôi gọi các thần đến chứng giám nhà có của; con cháu đông vui; lúa, bắp đầy bồ. Đeo cái vòng này thần linh sẽ phù hộ lúc lên rẫy, lên núi hay xuống sông, xuống suối. Không gặp điều xấu, điềm gở, có thần linh luôn giúp đỡ".

Nghi thức đeo vòng của dòng họ

Tiếp đến là nghi thức đeo vòng của dòng họ, để tỏ lòng quý mến, yêu thương của những người trong dòng họ trong lễ cúng cầu an bằng cách đeo cho chủ nhà, họ gửi gắm vào chiếc vòng đồng và cùng với lời chúc sức khỏe, cầu mong điều tốt lành đến với gia đình; thể hiện tình cảm, sự quan tâm đùm bọc và gắn kết cộng đồng.
Thày cúng khấn: “Cái vòng này thần linh sẽ phù hộ cho sức khỏe, cuộc sống no đủ, xuống suối có thần sông, lên rừng có thần núi phù hộ…’’
Mọi người chúc mừng chủ nhà và gia đình".

Nghi thức mời rượu, mời cơm cho những người có vai vế, đặc biệt là những người phụ nữ theo thứ tự vai vế trong dòng họ

Sau khi các nghi thức thực hiện xong, chủ nhà mời rượu, mời cơm cho những người có vai vế, đặc biệt là những người phụ nữ theo thứ tự vai vế trong dòng họ. Đây là nét văn hóa đặc trưng để thể hiện sự tiếp đón nồng nhiệt và tấm lòng mến khách của gia đình. Ngay khi chủ nhà đã dùng nắm cơm, miếng thịt thì phụ nữ trong dòng họ sẽ được mời lần lượt ăn theo thứ tự. Tiếp đó, mâm cơm sẽ được dọn riêng cho những người đàn ông cùng dùng chung, điều này thể hiện tinh thần đoàn kết cùng nhau bảo vệ cộng đồng; đồng thời cầu chúc sức khỏe cho mọi người, cầu xin các thần linh phù hộ, che chở bảo vệ buôn làng.

Phần hội với làn điệu ay ray bài “Chi ri ri a” dân ca của dân tộc Ê Đê được đệm bằng tiếng kèn Đing năm.

Sau phần lễ là phần hội, mọi người được mời uống rượu cần chung vui và cùng chúc cho chủ nhà và gia đình mạnh khỏe, hạnh phúc. Già trẻ gái trai hát những làn điệu dân ca để ca ngợi và chúc phúc cho gia đình.

Lễ hội Cúng cây nêu cầu an của dân tộc Ê Đê là phong tục đặc sắc, truyền thống văn hoá lâu đời, không chỉ thể hiện lòng biết ơn, sự mong muốn mà ở đó còn thể hiện tinh thần đoàn kết và sức mạnh của cộng đồng. Người dân tộc dù ít người, dù cuộc sống nghèo khó nhưng tinh thần đoàn kết, cùng nhau vượt lên mọi khó khăn, cùng làm ăn và phát triển được thể hiện rất rõ. Đây còn là hoạt động thiết thực và ý nghĩa do chính chủ thể văn hóa thực hiện nhằm giới thiệu phong tục tốt đẹp, những nét văn hóa độc đáo của người Ê Đê tại “Ngôi nhà chung” của cộng đồng 54 dân tộc Việt Nam.

Phạm Hương